Хятадын баруун ємнєд нутгийн Хєхнуур—Тєвдийн єндєрлєгт тєвлєрєн суугаа Тєвд vндэстэн бол Хятадын маш євєрмєц онцлогтой vндэстний цєєнхvvдийн нэг нь юм. Тєвд vндэстний баяр дурсгалын єдрийг авч хэлэхэд тун олон байдаг. Зарим хvний хийсэн бvрэн бус бvртгэлийн тоо сэлтээс vзвэл, Тєвдчvvд жил болгон 100 гаруй баяр дурсгалын єдєр тэмдэглэдэг учраас vvгээрээ ч гиннесийн номд бvртгvvлэхээр єргєдєл дэвшvvлж болох юм байна.

    Тєвдчvvдийн баяр дурсгалын єдрийн соёл бол Тєвд vндэстний зан заншлийн соёлын чухал бvрэлтэхvvн хэсэг юм. Эдгээр баяр дурсгалын єдрvvд нь тєвдийн єнє эртний шашны соёл, єндєрлєг нутгийн иргэдийн зан заншилтай нягт холбоотой байдаг билээ.

    Аргын тооллын 2-р сар юм уу 3-р сард тохиодог тєвд зурхайн цагаан сар бол тєвдчvvдийн хамгийн хєєр хєгжєєнтэй баяр дурсгалын єдрvvдийн нэг нь болно. Тєвдчvvд бараг бvхнээрээ бурхны шашныг шvтдэг болохоор тєвдийн цагаан сар ч шашны єнгє аясаар дvvрэн байдаг юм. Жишээлээд хэлэхэд тєвдчvvдийн эртнээс уламжлалтай нэг домогт "Готу" гэдэг гурилаар хийсэн хоол идвэл ад чєтгєрийг дарж чадна хэмээн vздэг байсан учир, тєвдчvvд битvvний оройдоо гэр бvлээрээ тийм хоол хийж иддэг байна. Тєвд бvсгvйчvvд "Готу" хоол хийхдээ заримдаа бас гэр бvлийнхээ хvмvvсийн "сайн мууг" шалгаж vзнэ хэмээн нэг хэсэг жижиг нvvрс, халуун ногоо, хонины хэдэг ширхэг ноос зэргийг хийгээд, нvvрс дайралдсаныг нь сэтгэл хар, халуун ногоо дайралдсаныг нь сэтгэл харгис, ноос дайралдсаныг нь сэтгэл цагаавар гэх мэтээр єгvvлдэг байна.

    Тєвд зурхайн цагаан сар бол тєвдчvvдийн том баяруудыэ нэг нь болно. Цагаан сарын шинийн нэгэнд тєвдчvvд гэр бvлээрээ шинэ хувцасаа ємсєцгєєж ахас захасаараа vе дараалан суугаад, гэрийн эзэгтэй нь єлзий бэлэг бvрдэж санасан бvхэн сэтгэлчилэн бvтэхийг бэлэгдсэн арвайн соёо, касай хэмээх цангаамал, хонины толгой, чихэр зэрэг идээний зvйлvvдийг гvнгэрвааныхаа ємнє тахил болгон єргєдєг байна. Дараа нь бvгдээрээ дугуйлан сууцгааж, орхоотойн самар, шар тос, чихэр зэргээр хийсэн єлзийт хоол иддэг бєгєєд хоолны дараа нь гэрийн ахмад нь таван тарианы vр авчиран хvн болгоноор тэнгэрт цацаль єргvvлж бурхан тэнгэрт даатгалгахын зэрэгцээ бас тvvнээс хэдэн мєхлєгийг авч аманд нь хийж єгдєг юм. Ингэхээр ахмад хvн нь "Жашийдалай!" гэж єлзий бэлэгтэй єєдрєг явахын ерєєл хайрлахад тvv нар болон хvvхэдvvд нь тvvнд хандан "Бие лагшан эрvvл энх, єлзий буян тєгєс болтогой!" хэмээн хариу ёс гvйцэтгэдэг байна. Тєвдчvvд цагаан сарын нэгэнд хєрш зэргэлдээ айлаараа очихгvй, гэртээ баяр ёслол vйлдч гэр бvлээрээ наргин цэнгэдэг юм.

    Тэд шинийн хоёроноос эхэлж тєрєл тєрєгсєд болон найз нєхєдийнхєєрєє орж шинийн золголт хийдэг бєгєєд баярын ажиллагаа нь хагас сар шахам хиртэй vргэлжилдэг байна. Энэ хугацаанд тєвдчvvд жvжиг бvжиг зэрэг тоглолт сонирхоцгоодог бєгєєд хєдєє нутагт бол галын наадам зэрэг єргєн их цар хэмжээний баяр цэнгvvн зохион явуулж, морь уралдах, сур харвах зэрэг тэмцээн хийцгэдэг билээ.

     Тєвд зурхайн цагаан сарыг тєвдчvvдийн хамгийн нижгэр их баяр гэвэл зуны сvvлч намрын эхээр болдог "Шудуний баярыг" тєвдчvvдийн хамгийн сайхан тансаг баяр гэх ёстой. "Шудуний баяр" болох vеэр цаг агаар дулаан цэвэр тугалаг байдгийн дээр, євс мод ногоорсон сайхан улирал тохиодог учраас гадагш гарч ойр орчмын газруудаар жуулчлахад тун таатай байдаг билээ.

     Лхас хотын "Шудуний баяр" нь жил болгонд тєвд зурхайн 6-р сарын 30-ны єдєр болдог юм. "Шудунь" гэдэжг нь тєвдєєр цэгээ буюу айраг гэсэн утгатай vг юм. Энэ баярын vvсэл гарал нь тєвд уламжлалтай буддын шашинтай холбоотой гэлцдэг. Тєвдчvvдийн дунд дэлгэрсэн нэгэн домогт тэмдэглэснээр, хавар болох бvр vртэй бvхэн соёолж vндэстэй бvхэн ургадаг дэлгэр сайрхан цаг улирал хvрч ирдэг учраас амьтан ургамалыг алж нядлах, талхидаж сvйтгэх, айлгаж сочоохгvйн дулд, сvм хийдийн лам нар сvм гороогоос гаралгvй хэдэн сар номд суудаг бєгєєд зуны улирал дуусахын хирээр сая тэд сvмээсээ гарч болдог. Энэ vед тєвдчvvд єєрийн нэрсэн айраг цэгээгээрээ лам хуврагуудыг зочилж, тэдний буяны ариун vйлийн хариу болгон далархал илэрхийлдэг юм байна.

    Yvнээс гадна, тєвдєд бас буддын шашныг vндэслэгч Шигэмvни бурхны гийсэн, бодь мєрт орсон, нирван дvр vзvvлсэн зэрэг шашны учир холбогдол бvхий маш олон баяр дурсгалын єдєртэй байдаг юм. Цаг эрэн хєгжихийн хирээр, тєвдєд шинэ шинэ баярууд бий болж байна. Жишээлбэл Шигаазын Чжvфэнгийн соёл, Ярлунгийн соёл, Линьчжигийн соёл, Чандугийн Камын соёл урлаг зэрэг олон шинэ шинэ баярыг тєвдчvvд тэмдэглэцгэдэг болсон байна. Эдгээр баярын ажиллагаанууд нь тєвд vндэстний соёлын єв уламжлалыг цаашид дэлгэрvvлэн тvvний солилцоог ахиулан хєгжvvлсэн билээ.

    Тєвдчvvд тєрєєс тогтоосон Хятадын цагаан сарын баяр, 5-р сарын 1-ний дэлхийн хєдєлтєрчдийн баяр, 10-р сарын 1-ний vндэсний баяр зэрэг vндэсний хэмжээний баяр дурсгалын єдрvvдэд амардгаас гадна бас vндэстний чухал чухал баяр дурсгалын vеэр ч мєн адилхан амардаг байна.