Ауга сvрлэг, тєв ихэмсэг, vзэсгэлэн сайхан Тєвдийн цаст єндєрлєгт аж тєрж байгаа Тєвд vндэстэн бол эмээлт морийг багтаам агууч сэтгэлтэй, эртний єнє удаан тvvхэт гялалзсан соёлтой, бишрэгдэн гайхагдах шашин шvтлэгтэй vндэстэн юм. Та хэрэв Лавран хийдэд хvрэх юм бол энэ бvхэн нь танай сэтгэл зvрхнээ мартагдашгvй мєнх хаданших юм.

    Лавран хийд бол Тєвдєєр улмжласан буддын шашны Глvба бvлгийн зургаан том хийдийн нэг бєгєєд бас ч дэлхий дээрэхь ламын шашны хамгийн том сургууль болох юм. Лавран хийд Хятадын баруун хойд нутгийн Гансу мужийн Сия хэ сяний нутагт, Да сия хэ голын хойд эргийн уулан хавцлын хотгорт уулыг тvшин байрлаж байна.Уг хийдийн энгэрт нь ой мод цэлгэрэн ногоорч, гол горхи горчигнан урсаж, ар талд нь єндєр сvрлэг уул хад сэхvйн сvндэрлэж, хvжийн утаа суунагласан уул сарьдагуудын хооронд байрласан лавран хийд аршын ордон шиг харагдах юм.

    Лавран хийдийг манай тооллын 1709 онд байгуулжээ.Нийт талбай нь 866 мянган ам дєрвєлжин метр. Барилгын талбай нь 400 мянган ам дєрвєлжин метр байдаг юм. Лавран хийд бол Тєвд Хятад хоёр тєрлийн барилгаар бvтсэн, Тєвдийн нийтлэг онцлогыг хадгалсан байрилга юм. Алсаас харахад, хvрэн єнгєт єндєр хэрэм, цагаан єнгийн засал чимэглэл нь маш тодхон єнгтєй. Уг хийдэд хурлын дуган, тахилгын дуган, богдын ордон, расан зэрэг барилгатай.

    Хурлын том дуганд нь лам нар хурал хурах буюу цойр хаялцан, ном сурдаг байна. Энэ хийдэд бурхан тахилгын олон дугантай. Тэхдээ майдрын дуган нь бvх Хятадын хэмжээнд хамаг том дуган болох бєгєєд зургаан давхарт энэ дуганы дээврийг шармал алтат гуулин вараар дээвэрлэсэн болохоор алтан дээвэрт том хийд гэгдэж, Шагимунын дуган нь майдрын дуганаасаа жижиг болохоор тvvнийг алтан дээвэрт жижиг дуган гэж нэрлэдэг юм.Богдын ордон бол гэгээнчvvдийн ном тавин, мотрын адис хайрладаг газар юм. Лавран хийдэд олон расантай. Даруй шашны олон сургуулуудтай. Шашны сургуулийн доторхи Тєвд номын асарт Тєвд хэлний сонгодог зохиол, хэлний зvй, Тєвдийн тvvх, журхай, хєгжим, философи, уран зураг зэрэг нийт жаран мянга гаруй боть ном хадгалж байна. Танилцуулснаас vзэхэд, энэ хийдийн лам нар хамаг олон vедээ хоёр мянга гаруйд хvрдэг юм гэнээ. Тэр тусам жил болгон дєрєв удаа ерєєлийн хурал хийдэг болохоор Тєвд, Монгол, Хятад, Тvжиа зэрэг vндэстний буддын шашны сvжигтэн нар энд ирцгээн мєргєл хийдэг байна.

    Лавран хийдэд жил болгон олон тєрлийн шашны vйл ажиллагаа зохиогдож байдаг. Тодруулан ярьхад, бурхан дэлгэж vзvvлэх баяр, тvлш авах єдєр, цойр хаялцах, сэтэрлэх баяр, цункава бурханы нярван дvр vзvvлсэн дурсгалт єдєр, даллагын баяр зэрэг байна. Эдгээр баяр дурсгалын єдєр болохтой зэрэг Лавран хийдийн эргэн тойрон хvний далай болж, Да сия хэ голын хоёр эргээр баяр хєєрєєр бялхана. Та хэрэв дээр ярьсан баярын єдрvvдэд Лавран хийдэд ирж жуулчлах юм бол эндэхь шашны гvvн зузаан уур амьсгалыг жинхэнэ ойлгож болох юм.

    Одоо та бvхэнд бт тэдгээрийн доторхи онцлогтой хэдэн баяраас танилцуульяа.

    Жил болгоны Тєвд журхайн тооллын цагаан сарын арван гурванд Лавран хийдэд бурхан дэлгэн vзvvлэх том vйл ажиллагаа явагдана. Хэдэн зуун лам нар болон шатар хамгаалагч морьтой хvмvvс, асар том урт дєрвєлжин хэлбэртэй бурханы хєргийг уулан энгэрт аваачин, алгуурхан дэлгээд, дээгvvр нь бvтээсэн алтан шар єнгєтєй торгыг нь авч, бурханы хєргийг ил гаргана. Залбиран даатгаж ном унших дууны дагуу, олон мянган сvжигтэн нар сєгдєн мvргэж, урт цагаан хадгыг хмаг арын хvмvvсээс эхлэн урагш дамжуулж, бурханы хєрєгт хичээнгvйлэн єргєнє. Энэ vе олон зуун мянган сvжигтэн залбиран мєргєл vйлдэх юм. Ингэснээс хойш олон лам нар бурханы хєргєє эвхэж аваад сvмдээ зална. Тэр єдєр нь бvх Да сия хэ гол сvрлэг vзэсгэлэн байдаг болохоор, газар дээр нь хvрсэн хvн сая энэ бvхний тухай гvvн ойлголттой болох юм.

    Тєвд журхайн цагаан сарын шинийн найман бол Лавран хийдийн жилд нэг удаа хийдэг сэтэрлэх баярын єдєр юм. Энэхvv єдєр нь лам нар ном уншин ерєєл тавиулсан vхэр, хонь, морь зэрэг амьтны бие дээр рашаан ус цацаж, сvvлэнд нь єнгєт торгон цацаг уяж, чихэнд нь улаан даавуу зангидаж, бурханы зарлигаар доод ертєнцєд буулгасан бэлэг тэмдэг болгодог байна. Сэтэрлэсэн эдгээр морь малаа Тєвд vндэстний лам хар олон тvмэн сахиулсан хэмээн хайрлан хамгаалж явдаг юм. Жил болгоны сэтэрлэгийн vеэр цєєндєє хэдэн зуун малыг, олондоо хэдэн мянган малыг сэтэрлэн онголж тавьдаг байна.

    Лавран хийд бол Тєвд уламжлалт буддын шашны дээд сургууль юм. Жил болгон энд цойр хэлэлцэх хурал болж, маш халуун хєгжєєнтэй. Цойр хэлэлцэх хурал дээр лам ховрог нар бие биедээ асуулт тавьж, vнэн худлыг ялгаруулна. Эсгvvл уртаас урт судар номыг урстал цээжээр уншиж, эсгvvл нєгєє талдаа номын ёсыг тодруулан єгvvлж, ном хаялцах бєгєєд философийн болон гvvн утгатай буддын шашны сургалаар дvгнэлт хийж, диалектикийг судлан ярьж, асуулт тавьсан нєгєє талаа бишрvvлмээнжин сая єндєрлєдєг байна.
Тvлш авах баяр болохоор, Лавран хийдэд Тєвд vндэстний зан заншлыг жинхэнэ vзvvлдэг байна.

    Хvмvvс гоё сайхан хувцаслан, сvvтэй цай, нохойн хошууны сархад тэрчлэн тєрєл бvрийн идээ ундаагаа авч, хотын дvvргийн ойд хvрээд хээр хооллодог байна. Мєнгтєй хvмvvс бие биеэ залан найр хийх бєгєєд ардын урлагчдыг эндээ урин ирvvлж дуу бvжгийн тоглолт тоглуулан сонирхуулдаг байна. Энэ vеэр хотын дvvргийн ой модонд баяр хєєрєєр бялхаж, Тєвд нутгийн vзэсгэлэнг гайхуулна. Тvлш авах баяр зуны долдугаар сарын дунд vеэр эхэлж, арван хэд хоног vргэлжлэх юм.