Хятад улс бол дэлхий дээрэх соёл иргэншил хамгийн эрт хєгжсєн орны нэг гэдгийг маны сонсогчид мэдэж байгаа байхаа. Хятад улс vсэг бичгээр тэмдэглэсэн 5000 шахам жилийн тvvхтэй. Ложин, цаас, хэвлэх мэрэгжил, дарь зэрэг 4 их нээлт дэлхийн соёлын хєгжилд асар их хувь нэмэр оруулсан билээ. Ажилч хєдєлмєрч, эрэлхэг баатарлаг Хятадын ард тvмэний бvтээсэн урт цагаан хэрэм. Хятадын ємнє умардыг холбосон нэртэй их барилгууд юм.

    Артелогийн материалаас vзвэл, Хятад улс их урт хугацааны балар эртэний нийгмийг туулан єнгєрсєн юм. Хятадын их олон газраас эртэний хvн сармагчны чулуужмал олдсоны дотор бараг сая 700 мянган жилийн ємнєх Юньнаний Юуаньмугийн хvн сармагчны чулуужмал, бараг 700 мянган жилийн ємнєх Шаншийн Лантяний хvн сармагчны чулуужмал, бараг 600 мянган жилийн ємнєх Бээжингийн хvн сармагчны чулуужмал бий. Тэр vеийн Бээжингийн хvн сармагчин дєхєм багаж хэрэгсэл хийж, хэрэглэж байсан бєгєєд гал хэрэглэж байжээ. Бээжингийн Жеv Кеv Дяньд илэрvvлсэн 18 мянган жилийн ємнєх уулан оройн агуйн хvмvvс овог аймагийн нийгэмд амьдарж байсан юм байна.

    Манай тооллоос бараг 6, 7 мянган жилийн ємнє, Хятадын хатан гол буюу Шармєрєний сав газрын овог аймагууд шинэ чулуун зэвсэгийн vед орсон байлаа. Тэр vед хvмvvс нарьлаг чулуун зэвсэг, вар хийж, хvрэл хайлуулж байсан бєгєєд балар эртэний тариалан, мал аж ахуй бий болсон байсаныг Хятадын Хенань мужид илэрvvлсэн Яншугийн соёл харуулж байна.

    Балар эртэний овог аймагийн нийгмийн сvvлчээр Хатан голын сав газарт олон овог аймаг тархан амьдарж байсаны дотор Хуанди гээдг ахлагчтай овог аймаг нь хамгийн хvчтэй. Єндєр соёлтой байсан гэдэг. Энэ Хуандийг хvмvvс Хятадын vндэстнvvдийн томоочилсон євєє дээд болгосон байна.

    Манай тооллоос ємнєх бараг 21-р зууны vед, Хятадын анхны боолт тєр болох Шя улс бий болжээ. Манай тооллоос ємнєх 16-р зуунд Шя улс мєхєж, Шан улс байгуулагдаж, боолт байгуулал хєгжсєн бєгєєд тариалан мал аж ахуй нэлээд хєгжиж, vсэг бичиг ч дvрэмжиж эхэлсэн байна.

    Манай тооллоос ємнєх 11-р зуунд Жеv У ван Шан улсыг мєхєєж баруун Жеv улсыг байгуулав. Манай тооллоос ємнєх 770 онд баруун Жеv улс задарж, Жеv Пин ван нийслэлээ Лvє И буюу одоогийн Хенань мужийн Лvєян хотод шилжvvлсэн, тvvнийг тvvхэн дээр зvvн улс гэж нэрэлдэг бєгєєд Чvнчеvгийн vе болон байлдаанд улсын vе гэж хоёр хэсэгт хувиан авч vздэг. Зvvн Жеv улсын 500 гаруй жилийн тvvх бол Хятадын нийгмийн их єєрчлєлтийн vе болно. Хятадын тvvхэнд нэртэй Кунзи, Мензи бол цємєєрєє энэ vеийн хvмvvс болно.

    Манай тооллоос ємнєх, 221 онд Чин Шихуан Хятадыг нэгтгэж, Хятадын тvvхэн дээрэх анхны нэгдсэн олон vндэстэнтэй. Тєвд тєвлєрсєн эрх бvхvй Чин улсыг байгуулсан байна. Шинэ тєрєє бэхжvvлэхийн тєлєє тэрээр vсэг бичиг, хэмжvvр, болон мєнгийг нэгтгэсэн бєгєєд жижиг хаалуудын байгуулсан цагаан хэрэмvvдийг холбож, тvмэн газрын урт цагаан хэрэм болгосон байна.

    Манай тооллоос ємнєх 209 онд тариачны бослого гарч. Чин улсыг мєхєєв. Манай тооллоос ємнєх 206 онд Леv Бан баруун хан улсыг байгуулав. Баруун хан улсын сvvлчийн vед Леvшеv тариачны бослогыг ашиглан зvvн хан улсыг байгуулав. Манай тооллын 220 онд зvvн хан улс задарж, Вей, Шv, У гарван улс бий болов. Хятадын эртэний сонгодог уран зохиолын нэг болох 3 улсын vлгэр бол яаг энэ vеийн тvvхээр сэдэвлэгдсэн шилдэг руман болно.

    Манай тооллын 265 онд Семая Вей улсын хаан тєрийг булиаж, Жин улсыг байгуулав. 280 онд Жин улс нь У улс, Шv улсыг мєхєєж, нэгдсэн тєр байгуулав. Гэвч тэдий худалгvй vндэстнvvдийн самуун дайн vvсч, Хятадын умард нутагт vндэстнvvдийн 16 жижиг улс байгуулагдав. Манай тооллын 420 онд Хятадын ємнєд умардад харилцан эсэргvvцэлдсэн хоёр тєр байгуулагдав. Yvнийг тvvхэнд ємнєд умард тєр гэж нэрэлдэг.

    Манай тооллын 581 онд Янжя ємнєд умардын хагармал байдлыг эцэслvvлж, Сvй улсыг байгуулав.
Манай тооллын 618 онд Лиюуань, Лишимин эцэх хvv хоюулаа тариачны бослогыг ашиглан Тан улсыг байгуулав. Тан улсын vе бол Хятадын эдийн засаг, Соёл их хєгжсєн цаг болно.

    Манай тооллын 907 оноос Хятад улс дахин самууралд орж, 50-аад жилийн дотор 5 тєр солигдсон юм.
Манай тооллын 950 онд Жао Куан Инь хойт Сун улсыг байгуулав. Сун улсын vед хєдєє аж ахуй, шинжлэх ухаан техник, худалдаа их хєгжєв. Энэ vед дарь царэг дайнд єргєнєєр хэрэглэж байсан бєгєєд энэ vед илэрvvлсэн Лаожин болон бар хэвлэл нь хvн тєрєлєхтєнд маш их хувь нэмэр оруулсан байна.

    Сун улс Хятадын умард нутагт бий болсон Алтан улстай байлдан тэмцэж байсан vед монголчууд мандан хєгжиж, Чингис хаан Монголын аймаг бvлэгvvдийг нэгтгэж, баруун Шя улс, Ляо улс, Алтан улсыг мєхєєв. Хувилай хаан манай тооллын 1271 онд Юуань улсыг байгуулж, 1279 онд ємнєд Сун улсыг мєхєєж, Хятадыг нэгтгэв. Манай тооллын 1968 онд Жу Юуаньжан Мин улсыг байгуулжээ.

    1644 онд Хятадын зvvн хойт нутагт байсан манжчууд Шах боомтоор дотор газар орж, тариачны бослогыг дараад Чин улсыг байгуулжээ.

    1840 онд Английн тєрємхийлєгчид Хятадын эсрэг хар тамхины дайн дэгдэв. Тvvнээс хойш гадаадын хvчирхэг орнууд хойно хойноосоо Хятадыг тєрємхийлж, Хятадыг хагас фиодал хагас колонийн орон болгосон байна.

    1911 онд Сун Янсений удирдсан цагаагчин гахай жилийн хувсгал Чин улсын тєрийг мєхєєж, 2000 гаруй жилийн фиодалыгн хаант тєрийг эцэслvvлэв.

    1921 онд ХКН байгуулагдав. 1927 онд Жян Кайши, Ван Жинвей Нанжинд Хятад иргэн улсыг байгуулав.
1931 оноос Япон, Хятадын эсрэг тєрємхийллээ шалавдаж, 1937 оноос Японы тєрємхийллийн эсрэг дайн эхлэв. ХКН болон гоминдан нам хамтран ажиллаж, 8 жилийн дайн хийж, дайны ялалт хийв.

    Японы тєрємхийллийн эсрэг дайн дууссаны дараа Жян Кайши тэргvvнтэй гомидангийн дэглэм иргэний дайн vvсгэв. 1949 онд ХКН нь гоминдангийн эх газар дээрэх ноёрхолыг эцэслvvлж, Жян Кайши Тайваньд дутаан явав.

    1949 оны 10-р сарын 1-ний єдєр БНХАУ байгуулагдаж, Хятадын шинэ тvvх эхэлсэн юм.