Тvвдєд цаст єндєр хайрхан, цэнхэр тунгалаг нуур гоёоос гоёо гэж дэлхийн нуруу хэмээгдсэн Тvвдєєс харьж ирсэн аль нэгэн жуулчин хэрэв танд сониучлан ярьж єгєх юм бол та тvvний хэлсэнийг итгэж хэрэггvй. Тэгэж хэлсэн хvн Тvвдєд огт очоогvй буюу Тvвдийг ерєєс жинхэнэ ойлгоогvй байж мэднэ. Тvвдийг єр зvрхээрээ ойлгож мэдрэх хэрэгтэй юм. Чих тавин чангнавал, Тvвдийн цаст хайрхан доргин, нуур бvрд нь амьсгалж, манай хvн тєрєлхтний энгийн vе тєдийл анжаардаггvй байгалийн шуугиан дуулддаг юм.

    Тvвд бол ая дууны анбад далай гэсэн алдартай. Тэнд хvрэх юм бол цээлхэн уянгалаг ая дуу хаяагvй сонсогдоно. Тvвдчvvд тєрєлхийн сайхан хоолойтой байдаг болохоор бvгдээр сайн дуучин хvмvvс юм. Тэднийг ёстой л дуулах одонд тєрсєн vндэстэн гэж хэлж болох юм.

    Хєх цэнхэр огторгуй хєвєн цагаан vvл ямаршуу гоёхон байдгыг Тvвдєд очсон хvн сая vнэн сэтгэлээсээ ухаарч мэдрэх юм. Тэр ч байтгуай нарнаас ч дуу чимээ гарч байгаа шиг бодогдуулах юм. Ингэж хэлэхэд хvмvvс итгэж ядах нь гарцаагvй. Гэвч та биеэрээ Тvвдєд хvрч, Тvвдийн нутагт хєл тавих юм бол нарны дууг олж сонсох юм.
Тvвдийн єндєрлєгт анх очход, нар дээр мандсан цагт, олон зvгийн єнгнєлдєх шиг дуунд цочин сэрэх юм.

    Тэр дуу алсаас, тасалдалгvй уянгалан єнгнєж, чих тавин чангнавал агаар тэнгэрийн уянга ч шиг, бас дахин чангнавал алс холын зєєлєн салхины шуугаан ч юм шиг. Тэгхэд тэр дууны завсарт бас тємєрлєг эдлэлийн хангинах дуу холилдон сонсдох юм. Цонхоо онгойлгон харвал, уул нь Тvвд дээлтэй эрэгтэй эмэгтэй хєгшин залуу хvмvvс хорло эргvvлэн гудамжаар єнгрєх харагдана. Тэдний бие дээр нар тусхулаар, царай нь хvрэл шиг улайж, хувцас нь ч гал улаан харагдаж, зээл гудамж сvм хийд нь ч бvхнээрээ гал улайн, бvхийл ертєнц улаан гал шиг нийдэм улайж харагдана.

    Тvвдчvvд эртнээсээ нар, нарны гэрэлтэй салшгvй холбоотой юм. Тэд нарандаа залбиран даатгаж, нарны гэрэлд сvг сvнсээ ариутгана. Тvвдчvvд єєрийгээ нарны vр хєвгvvд гэдэгт итгэж, нарны туяанд бие цогцосоо ариутган, сэтгэл санаагаа засаж чадна гэдэгт эргэлзээгvй найддаг учраас єглєє орой гэсэнгvй, нар мандах, нар жаргах vеэр гудамжаар явахдаа юм уу сvм хийдэд хvрэхдээ хорл эргvvлэн залбиран даатгаж байдаг нь гайхалтай.

    Тэд нар ойр дотно тєрєл тєрєгсдийнхээ амгалан тайвангын тєлєє, он он жаргалтай тэнvvхэн амьдраасай гэж бурхан сахиулсанд даатган залбирч байгаа аж. Та хэрэв тэдний амандаа дvднэн залвирч байгааг ойлгодог юм бол, эдгээр нарны vр хvvхдийг нэн ч бишрэх байхаа. Тэд нар нэн насандаа ямар нэгэн баян хэргэмтэн болж, олз ашиг олох сан гэж даатгаж байгаа биш, харин алтан наранд хандан, Арьяабал сахиулсанд залбиран, хvн тєрєлхтний аз жаргалын тєлєє, хєрсєт дэлхийн амгалан тайвны тєлєє даатгаж байгаа юм. Тэдний маанын зургаан vсгийн жинхэнэ утгыг нягтлан сонсох юм бол амь насны туйл болсон дархан нутаг Тvвд орон, агуу их Тvвд vндэстнийг хэрхэн бойжуулж гаргасныг сэтгэн ойлгож болох юм.

    Эрхэм найз нєхдєє, Тvвдийн цаст уулын хормой, номин цэнхэр нуурын хєвєєнєє хvрэх юм бол та байгаль дэлхийн амьсгалыг vнэн мєнєєр нь сэтгэн мэдэрч болох юм. Цаст уулнаас шуугих чимээ дуулдан, номин цэнхэр нуур намуухан долгио мяралзуулна. Ийм сайхан эх байгалийн элгэнд нам жим байх юм бол танай сэтгэл нуурын тогтуун ус шиг тайван тєвшин болох юм.

    Догшин салхи исгэрсэн муу цаг агаарт ч гэсэн нам зэм чангнавал, тэр дуу нь симфон хєгжим шигээр оргилом хєгжvvн аясын дунд нам дєлгєєн уянгатай, уртаас урт уянгална. Гэвч ямар нэгэн симфон хєгжим гээд эх байгалийн янз янзын эгшиг дууг ингэж сайхан дvрсэлж чадахгvй сан. Энд салхи исгэрэн, цаст уул доргин, цэцэг навч шивнэлдэн, хонь ямаа майлалдан, амь насны энхрийлэлтэй. Эх байгальд энэ насаа ухааран таньж, єєрийгєє ойлгож болох юм. Ийм ч учраас Тvвдєд очвол та тєєрєхгvй.

    Алс холын бойд тосгоноос ирсэн ийм нэгэн чулуун дархан Тvвдийн Лхасд амьдарч байна. Тэр хvн тvмэн газрыг хол гэж бодолгvй энд хvрч ирсэн нь мєнгє тєгрєг олохын тєлєє биш, харинариун орон Тvвдєд єєрийн єчvvхэн тєдий хvчнээ єргєхийн тєлєє байжээ.

    Єглєє болгон уулан толгойгоос нар ургахаас ємнє тэрбээр Ёо ван шан уулын хормойд ирж, нэгэн єдрийн амьдралаа эхэлдэг юм. ЄЄрєє нэг чvvч, нэг алхатай. Єєр юманд ерєєс горьлоогvй.Єдєр болгон чvvчдэн бvтээж гаргасан маанын зургаан vсгээ замын хазуу, уулын хормойгоор жигдрvvлэн тавьж, нааш цааш явах хvмvvст сонирхуулдаг байна. Тэхэд єєрєє сохор зоосны оролго байхгvй, замын хvмvvсийн єчvvхэн тєдий єглєгєєр амь зууж байна.

    Гаднаас ирсэн хvмvvст ойлгогдошгvй зvйл Тvвдєд олон байдаг. Зарим сvм хийдийн ємнvvр аравхан мєнгє гойж яваа гуйлагчин байдаг юм. Тэд гуйж олсон мєнгєє єєрийн хармаандаа хийх биш, харин бурхан сахиулсанд єргєдєг. Та хэрэв тэднээс мєнгє бадирлах юм бол, тэд ч огт эргэлзээгvйгээр гарт чинь арван мєнгє атгуулан таныг ерєєгєєд, эргэж ч харахгvй холдон одох юм.

    Тvвд бол vнэхээр дархан нутаг, єр зvрхээрээ мэдрэх ёстой дархан нутгаа.