Євєр монголын тєв хэсгийн Улаанхад хотоос мордож, Байрин нутгыг зорьсон засмал замаар давхиулан, Онгнууд хошууны тєв Бор хот суурины ар дахь уул даваануудыг єнгєрєн гармагч, алс тэртээ умард огторгуйн хаяанд ханаран сэхvйсэн єндєр хєх уул униартан харагдадаг юм. Энэ бол алдарт Байрин Баян хан уул мєн.

    Байрин нутгийн єрцєнд зvvн хойноос баруун ємнєш жигдрэн сундлалцаж, бараа бараагаа харан сэхvйлцсэн Сайхан хан, Баян тувай, Баян хан гэх гурван том уул байдаг бєгєєд энэ гурван уулын хавцал жалгаас оргилон ундарсан тоолшгvй олон гол горхи болон энэ гурван уулын нуруу судас, хазуу хормойгоос залгалдан vргэлжлэсэн олон олон жижг уулс, шил зоо, хєндий цайдам, тохой тал болон элс манхнууд зvйл зvсмээр жигдрэн зохьцож, Байрин нутгийн уул усны vзэмжит зургийг зургалсан байна.

    Байрин Баян хан бол эгц босоо халил асга ихтэй, ар энгэртээ сєєг бартаат байцтай єндєр сvрлэг уул юм. Тиймээс эрт дээр vед тvvнийг " бардам хар" гэж нэрлэдэг байсан гэнээ. Энэ уул зvvнээс баруунш хєндєлшин залгалдсан Зvvн Нарстай, Дунд Нарстай, Дулаахан гэх зэрэг дєрвєн их оргилоор бvрэлдсэн бєгєєд Дунд Нарстай нь хамгаас бартаатай сvрлэг оргил юм. Энэ дєрвєн оргилыг нутгийн ардууд Хан Хайрхны их бие гэж хvндэтгэн нэрлэдэг бєгєєд их биеийнх нь эргэн тойронд хvрээлэн залгалдсан хувь хувийн шинж онцлогтой Шорон, Адраа, Ямаат, Баян хошуу гэх зэрэг олон уул байдаг нь євєєгийнхээ энгэр хормойгоор эрхэлэн байгаа vр ач нар нь юм шиг харагдадаг.

    Баян хан бол єндєр сvрлэг мєртєє єнєр баялаг уул юм. Тvvний єндрийг оргилд нь авиран гарсан хvн л сая жинхэнэ ойлгодог. Тvvний оройд гармагч тэнгэр ойрхон болсон шиг санагдаж, эргэн тойрны бусад уул толгод цємєєр жижигрэн холдоод доод ертєнцєд шилжин байрласан шиг єчvvхэн жижиг харагдадаг. Тунгалаг єдєр дурандан бараалбал, бvх Байрин нутгийн цэцэрлэг сайхан уул усны ихэнх хэсэг нь харааны доор тодорч, зvvншээ Гялбар зууны уулс, зvvн хойшоо Сайхан Хан уул, хойшоо Yзэмчин Хэшигтний ємнvvрэх давааны уулс, баруун ємнєшєє Онгнууд Баян хан болон Бор хотын арын уул зэрэг хэдэн зуун газрын саруул уудам нутаг нvдний ємнє ив илхэн дэлгэгдэнэ.

    Єндєр сvрлэг єнєр баян Байрин Баян хан уул маань эрт дээр vед арс цvvрсийн давалгаан шуугисан балар битvv ойтой, барс ирвэс хvрхэрч, буга суга урамдсан баян дэлгэр уул байлаа. Баян хан маань алтан хянганаасаа салбарлан сунаж гарсан нэгэн судасын сэжvvр оргил мєн болохоор шинж тєлєв, эд агуурсныхаа талаар эх Хянгантайгаа сурвалж нэгтэй байдаг аж.

    Yзэмж сvрлэг, єгєємєр баялаг Баян хан хайрхнаасаа vеийн vе ач тусыг нь хvртсээр ирсэн нутгийн хvн ард энэ уулаа дээдлэн хvндлэж, хуучин цагийн буурал настад vр хvvхдээ алсын аян замд мордуулах буюу мал сvрэг нь алдагдаж орхигдоод хээр гадаа хонох vес, цагаан идээнийхээ дээжийг атга цагаан будаатай Баян хандаа цагаан бэлэг болгон єргєєд, аян замд эсрэг мэнд явуул, аюул гамшгаас мал сvргийг минь хамгаалах болбуу? Гэж даатгадаг байлаа.

    Єгєємєр их хvртээлтэй, єлємж тvvхэт дурсгалтай, єргєн тvмэнтэйгээ хувь заяагаа нэгтгэсэн єлгий нутгийнхаа vзэсгэлэнт сайхан Баян ханы дэгтэр дэгтэр хад сvндэрлэсэн дээд хянгыг нь бараалан харвал, хvний гар хvршгvй халил асга дээгvvр vндэслэн ургасан аврага том нарснууд нь єнгє цэлгэрэн сэхvйлцэж, тvvнээс доош залгалдан ургасан дэлт, царс, хус, улиас, цайр, шээр, ясил харгана зэрэг зvйлийн мод жигдэрсэн хєвсгєр ногоон ой нь торгон цэнхэр униар татан хємєйдэг байлаа.

    Эндэх хvн ард єсч тєрсєн эх нутгийнхаа ариун шvтгээн болсон Баян хан хайрханыхаа ой шугуйг хямгадан хамгаалж, аж амьдрал, бvтээн байгуулалтдаа тєлєвлєгєєтєйгєєр авч хэрэглэж байна. Хєгжил цэцэглэлт Баян ханы ар єврєєр аялан явбал, єгєємєр хайрхныхаа хvртээсэн модон хэшгээр барьж босгосон єєдлєж байгаа малчдын хашаа саравч жигдрэн сайхан харагдаж, єсч байгаа мал сvрэг нь єндєр дэрсэт Цагаан мєрнийхээ уудам тохойд бэлчиж идээшлэх нь хєдєєгийн vзэмжийг гайхуулна.

    Зуны сайхан улиралд нутгийн малчид хашаа саравчны мод авах буюу жимс тvvхээр Баян ханд очин хээр хоноглоод, шєнийн vзэмжийг сонирхох нь ёстой л нэгэн цагийн жаргал даа. Хан уулын хаднаас ундарсан ариун булгын дэргэд тэрэг унаа, хєсєг майхантай буудалсан хvмvvс, єдрийн ажлаа дуусгаж, хээрийн євєрмєц амттай хоол уайгаа базаан идээд, тvvдэг галын дэргэд тойрон суулцаж, ая дуу барин, vлгэр зоог дэлгэсээр vдэшийн гvvн болтол наргилдадаг юм.

    Єгєємєр их хvртээлтэй, єлємж тvvхэт дурсгалтай, єргєн тvмэнтэйгээ хувь заяагаа нэгтгэсэн Баян хан хайрхнаа єлгий нутагт нь тєрж єссєн vр хvvхэд нэг бvр нь єр зvрхэнээсээ бишрэн хvндэтгэж:

          Алхаж дvнгэж чадахаас минь
          Дvрээ бахруулсан уул минь,
          Алс хол явчхасан ч
          Сэтгэлд сэхvйдэг хайрхан минь гэж шvлгэлсэ байдаг.