Yзэсгэлэн тєгєлдєр, баян тансаг, дархан сайхан Хєлєн буйрын тал нутаг бол Хятадын умард нутаг дахь бохирдолгvй ариун нутаг бєгєєд бас ч нээн хєгжvvлэх нєєцтєй эрдэнийн нутаг юм. Євєр Монголын єєртєє засах районы зvvн хойд хэсэгт байрлаж байгаа Хєлєн буйр аймагыг бол тэр нутгийн хєлєн нуур болон Буйр нуурын нэрээр нэрийдсэн юм.

    Одоо энэ засаг захиргааны районыг нэгэнт Хєлєн буйр хот болгосон байна. Тэндэхийн єргєн уудам хєдєє нутаг, єтгєн сахлаг ой шугуй, муралзан тахирласан гол мєрєн, мондог устай нуур цvvрэм нь vндэстэнvvдийн хоёр сая зургаан зуун далан мянга гаруй хvн ардаа єсгєн vржvvлж байгаа юм.

    Хилийн нутагт байрласан Хєлєн буйр хот хойд тал болон баруун хойд талаараа Оростой хаяа дарж, баруун ємнvvрээ Монгол улстай хил залгаж байна. 1686 км урт хилийн шугамынх нь 1010 км урт шугам нь Орос Хятадын хил, 676 км нь Хятад Монголын хил байгаа юм. Нисэх онгоц, тємєр зам, засмал зам, усан замаар Орос Монгол хоёр оронтой нэвтэрч байа. Хилийн шугам дагуу таван хошуу арван гурван шиань сомтой. Yvнд Орос Хятадын хилд байгаа Манзуур хот бол Хятадын хамгийн том тємєр замын гарц болох юм. Хєлєн буйр хотын газар нутаг ємнєш умаршаа долоон зуун км урт, зvvнш барууншаа бараг 630 км єргєн, 253 мянган хавтгай дєрвєлжин км талбайтай.

    Хєлєн буйр хот бол vндэстэн ястан олонтой хот юм. Одоо Монгол, Дагуур, Эвэнк, Орчоон, Хятад, Манж, Хотон, Солонгос, Орос зэрэг гучин зургаан vндэстний цєєнх эе эвтэй зэрэгцэн оршиж, vндэстэнvvдийн vг хэл, зан араншин, орон сууц, хоол унд, хувцас хунар, хvндлэх ёс, шашин шvтлэгэ зэрэг євєрмєц онцлогуудаа хадгалсаар байна.

    Жил болгоны долоо наймдугаар сард тэнд наадам болж, морь уралдах, сур харвах, бєх барилдах зараг тэмцээн хийж, бас шатар тавих буюу дуу бvжгийн тоглолт гаргаж, худалдаа наймаа зэрэг vйл ажиллагаа явагдаж, маш хєєр наргиантай байдаг.

    Хєлєн буйрын хайлаар хотоос долоо хоног тутамд хэд хэдэн ресийн нисэх онгоц Бээжин, хєх хот, Чичхаар, Шэнянь Далиан болон Оросын Чет хот руу нисч байна. Бас Бээжин, Хєх хот, Тианжин зэрэг хотод хvрэх хурдан галт тэрэгтэй. Долоо хоног тутамд бас шууд Москва хvрэх олон улсын жуулчлалын галт тэрэг хоёр удаа Хєлєн буйр аймгаар єнгєрч байна. Орчин vеийн холбооны сvлжээнд хамрагдсан болохоор холбоо барьхад тун дєхєм болсон байна.

    Хєлєн буйрт єнєє тухайлсан агуулга чиглэлээр аялал жуулчлалын олон маршрут ажиллуулж байна.
Хєлєн буйрын єргєн уудам нутагт гучин зургаан vндэстэн эе эвтэй оршин аж тєрж, одоод хvрч иртэл єєр єєрийнхєє соёлын єв уламжлал, амьдралын зан дадгал болон vйлдвэрлэлийн арга маягаа хэвээр хадгалж, шашин шvтгээн, хvндлэх ёс, идээ ундаа, орон сууц, хувцас хунар, ардын урлаг, баяр дурсгал, тээврийн хэрэгсэл зэрэг талаар єєр єєрийнхєє онцлогтой байсаар байна. Ардын зан vйлтэй танилцан жуулчлах vйл ажиллагаар дамжин, хєдєєгийн гоё vзэмж, vндэстний дуу бvжгийг сонирхон, морь, тэмээ унаж,галын наадамд оролцон, цєєнх vндэстний айл гэрт зочлон, амтат идээнээс нь идэж, тvvх соёлтой нь танилцаж болох юм.

    Хєлєн буйрын хєдєє нутгийн єнгє vзэмж маш гоё. Зун намрын сайхан улиралд хєдєє нутагт хєхє шувуу жиргэн донгодож, алаг цэцэг мяралзан дэлгэрээд, агаар огторгуй онцын тунгалаг сайхан байдаг. Хєх огторгуйд хєвєн vvл хєвєлзєн, хєдєє нутагт хєлєг морь довтлон, асгасан сувд шиг vхэр хонин сvрэг ус євснийхээ соргогт таатай сайхан идэшлэж, урга тохойлсон малчид маань хурдан хєлгийнхээ нуруунд, уртын дуугаа хангинуулан давхиулах нь хєдєєгийн сайхныг ертєнцийн хvмvvст гайхуулна.

    Хєлєн буйрын мєс цасны vзэмжтэй танилцан жуулчлах нь ч маш гоё байдаг. Євлийн цагт Хєлєн буйр нутаг євчєєрєє цас мєсєнд хучигдаж, хараа тулам хаа газар гэсэнгvй цасан лавса хаялан, мєсєн шуумал, хашын шигтгээрт умард нутгийн vзэсгэлэнг гайхуулна. Тэнд ирсэн жуулчид мєсєн барьмал, цасан vзэмжийг сонирхож, мєсєнд гулгаж, морь тэмээ унаж, царганд суун тоглож болох юм.

    Далай нуурын vзэмж этгэд сайхан. Єргєн их далай нуур элбэг дэлбэг эд агуурсантай байдгаараа Хєлєн буйрын тал нутагт шигтгээстэй гэрэлт сувд шиг юм. Далай нуурын болор тунгалаг усна загас жаргахай сvлжилдэн, зvйлийн шувууд жиргэж, нуурын хєвєєнєє євс бэлчээр халиуран, vхэр мал тархан бэлчнэ. Энд ирсэн жуулчид нуурын vзэмжийг сонирхон,загас агнан, шувуу сонирхож, євлийн цаг цасанд гулган мєсєнд тэшиж, мєс цасан барьмал сонирхож, нохой морин царганд сууж, мєсєн дээгvvр тоглож болох юм.

    Хєлєн буйрын ой модны vзэмж vзэсгэлэн тєгєлдєр. Их хянган давааны балар ойд хорь гаруй тєрлийн мод байдаг. Шулуун сайхан харгай, єндєр том улиас, євч нэлийсэн баларлаг ойн бvс, сєєг буттай єргєн их ойн далай болсон энэ нутгийн цаг агаар олон янзаар хувирч, исгэрэх салхинаар модны намаа шуугиж, гол горхи горчигнан урсана. Бороо зогсон тэнгэр цэлмэх, vvл арьлан манан буух зэрэг цаг агаарын vзэгдэл агшан зуур ээлжлэн солигдож байдгаараа бартаат газруудаар шинжилгэ хийж, ой хєвчийн дундуур аялан жуулчлах аятай сайхан газар юм.