Євєр Монголын Жирим аймгийн ємнє хэсэгт єргєн их элс манха байдаг. Хорчны элс манх гэж тэр даруй мєн. Армаг тармаг цагаан бургаас шар шаваг ургана. Ой мод байхгvй, ан амьтан нэн ховор. Хааяа огторгуйд ганц нэг шувуу нисдэг, ийм л ган хуурай ангаамал зэлvvд нутгаа. Гэтэл энд цєнхлийн гуу гэдэг сонин ч, сайхан ч газар бий. Ганган байгалийн онгон тєрхийг хадгалсан ногоон бvрд юм аа.

    Танилцан vзсэн хэн боловч гайхан шагшдаг. Цєнхлийн гуу Хорчин Зvvн Гарын Хойт Хошууны нутагт байдаг. Хошуун тєв Ганзгаас машин тэргээр баруунш хорин таван км давхивал хvрч очно. Улсын байгалийн дархан цаажтай нутгийн нэг. 8000 гаруй га талбайтай, их бага хоёр залгаар бvрэлдэжээ. Зуун метр гvvн, хоёр гурван зуун метр єргєн, 25 км урт байдаг. Эргэн дээр нь зогсоод доош єнгийвэл, цэлэлзэн цэнхэрлээд ёроол нь харагдахгvй. Ёроолд нь буугаад дээш харвал ємссєн малгай унадаг.

    Энд тэнгэрийн нарыг халхалсан ягч сахлаг битvv ойтой. Ариун vнэр ангилсан алаг цэцгийн мяралзаантай. Уянгат хоолойгоор жиргэн донгодсон уран хэлт шувуудтай, уралдан давхилдсан зээр гур ан амьтантай. Энд ховор цухаг мод, цэцэг, євс, эмийн ургамал, мєєг, олон нэр тєрлийн жигvvртэн шувуу, vнэг, хирс, хэрэм, хялуу, зээр гур зэрэг 740 гаруй нэр тєрлийн амьтан ургамал бvртгэгдээд байна.

    Хорчин нутгийн балар манханд хадгалагдаж байгаа амьтан ургамлын баян сан ёстой мєн дєє. Шатам нар тєєнсєн зуны єдєр, цєнхлийн гууны эрэг дэхь улаан нvцгэн манх халаасан тогоо шиг шарж, амьсгаа бєхцvvлнэ. Гуу дотор нь орсоор чийгийн vнэр сэнгэнэж, сэрvv татаад асгарсан хєлс хоромхон зуур ор мєргvй сэргэдэг. Ариун тунгалаг агаар уушиг зvрхийг онгойлгон уужируулахыг яаяа гэхэв. Нэгэн цагийн жаргал буюу. Гvvн гууны ёроолд зундаа сэрvvхэн, євєлдєє дулаахан. Газар сайгvй булаг шанд боргилж, гол горхи урсна. Хєрсний гvvнээс ундарсан ус нь болинхаргvй ариун тунгалаг, эндэх амьтан ургамлыг ундлан амьлуулж, єсгєн vржvvлж байгаа шимт рашаан юм.

    Цєнхлийн гуу єнгєрсєндєє тєдий л нэрд гараагvй нойрсож байсан. Сvvлийн vе шинжлэх ухааны эрдэмтэд байгалийн амьтан ургамлын эрдэнэсийн сан болохыг нь мэджээ. Дотоод гадаадын ургамал судлал, хєрс шороо судлал, биологи судлалын зэрэг мэргэжил мэргэжлийн олон эрдэмтэд дєрвєн зvг найман зовхисоос хvрэлцэн ирж судлага шинжилгээ хийх боллоо. Бас газар газрын жуулчид хойно хойноосоо цоврох боллоо.

    Эн єргєн элсэн далайд яагаад ийм сонирхолтой сайхан гvvн гуу бий болсон юм ? яагаад ховор цухаг ан амьтан орогнон нутагшсан юм гэдэг нь цохом оньсого байгаа юм. Энэ талаар эрдэмтэд судлага шинжилгээ хийгээд зарим нь Цєнхлийн гуу бол балар эртний vе дэлхийн царцадас єєрчлєлт гарахад vлдсэн газрын давхаргийн зєрдєс гэж хэлж, зарим нь эрт дээр vеийн голын орхигдсон голдрол гэх зэргээр хэлж байна. Бас олон эрдэмтэн шинжилгээний ажлаа vргэлжлvvлж, vлгэр дээж цуглуулах, хєрс шороог нь судлах, цаг агаарыг нь шинжлэх зэргээр энэхvv єгєєжий ул vндэстэй тайлахаар уйгагvй чармайн ажиллаж байна.