Yзэсгэлэнт сайхан Сенгарилаагын байрлаж байгаа Юньнаны Дичингийн Тvвд Yндэстний Єєртєє Засах Тойргын дарга Чижала цааш нь хэлэхдээ: Дичинд тvvхэн дээр Нарангэрэл, Сарангэрэл гэсэн эртний хоёр хоттой байжээ. Энэ нутгийн хvмvvс ч Сенгарила гэсэн vгээр єєрийн нутгаа дvрслэн ярьдагбайлаа. 2001 онд Хятадын Тєрийн Зєвлєлийн зєвшєєрєлтєйгєєр, Дичин Тойргын тєв Жvн дианы нэрийг Сенгарила гэж халсан юм гэжээ.

        Алтан наран гийгvvлсэн наран гэрэлт хот,
       Алман саран мvшээсэн саран гэрэлт хот, алсаас морилон ирэх гийчин зочиноо
       Амтат дарсын дээжээ барин угтнам гэж нутгийн ардын дуунд дуулж байдаг юм.

    Диваажаны тухай хvн хvний ойлголт тус тусын байдгын адилаар, Сенгарилаагын тухай ч хvмvvс єєр єєрийн бодолтой байдаг байх гэж би бодох юм. Сэтгэл бишрэлийн диваажан болсон Сенгарилааг бvх хvчнээ шавхан хайх ёстой гэж би vзэж байна. Алсаас ирсэн Америк найзтай Сенгарилаагын тухай ярьхад, єнгєрєгч зууны наяад оноос эхлэн Хятадад сурч, урсам сайхан Хятад хэлтэй, vндэстний судлалын ажил хийдэг энэхvv эрдэмтэн надаас, одоогын нэр халсан явдалд нутгийн хvмvvс ямар бодолтой бол ? тэл нар нам жим орчин ахуйд мянга мянган жил амьдарч ирсэн атлаа нутаг усанд нь ийм олон таних танихгvй алсын зочин ирэхэд дастаг бол уу гэж асуулаа. Тэхэд би энэхvv Америк найзад тухайн утгийн нэгэн танил Нааши залуугийн ярьсаныг сонсгож билээ.

    Тэр залуу хэлэхдээ: гаднын олон хvн ирсэнээр манай амьдралд маш их єєрчлєлттєй болж байна. Тэд нар манай нутгийн аялал жуулчлалын ажил тєрєл, эдийн засагт маш их тус болж байна. Олноороо ач тусыг хvртэж байх тєдийгvй би ч ач тусыг нь хvртэж байна. Манай бvхийл нутгийн эдийн засгийн, ардын орлого их нэмэгдсэн гэлээ.

    Над шиг ийм том хотод удаан жил амьдарсан жуулчинд авч хэлбэл, ийм сайхан нам сэлvv орчинд амьдарна гэдэг єдрийн зvvд шиг юм. Тvргэн єєрчлєлттєй энэ ертєнцєд, сайн сайхан амьдралын єнгшє аяс янз янзын байдаг хэдий ч миний бодохоор дэлхий ертєнц яаж єєрчлгдєн хувирсан ч хvн тєрєлхтєнд сэтгэл санаагаа тайвшруулах ариун орон шаардагдах юм.

    Нааши vндэстний охины тунгалаг сайхан дууг чагнасаар би Бай шvй тай гэдэг газар хvрч ирлээ. Энэ нь нvvрсхvчлийн калцын цагаан тунадасаар бvрэлдэн тогтсон хадан уусмалт газрын давхаргатьай нутаг байлаа. Сенгарилаагийн сияний хотоос зунн км зайтай энэ газар нь Нааши vндэстний Дvнба соёлын vvссэн газар юм байна. Нааши хэлэнд Бай шvй тай гэсэн vг нь дэлгэрч байгаа цэцэг гэсэн утгатай.

    Сенгарилаад ирсэн болгон заавал Мерин цаст ууланд очиж мєргєхийг хичээдэг. Хvмvvс Мерин цаст уулыг сахиулсан уул хэмээн дээдлэн шvтэж байдаг. Хамгийн буянтай хvн л энэ уулын Кабагvвээ оргилын бvх тєрхийг харсан байдаг гэж Тvвэдчvvд ярьдаг. Би хэдийгээр тэр уулны хормойд хvрч, сахиулсан оргилы нь хараагvй ч гуравхан хоног аялаж явахдаа цаст уулын хормойд суусан болохоор цонхоо онгойлговол, цаст хайрхан харагдаж, цааш нь алхавал, олон янзын дvр тєрхтєй цаст хайрханууд, улалзан дэлгэрсэн хурц улаан цэцгvvд зєндєє дохиож, тэрэг унааны дэлсээ, яс шvрвэсний шархираа яг мартагдаж орхихыг юн єгvvлэх билээ.

    Сенгарила бол оньсого шуу, тvvнтэй улам ойртох тусмаа сэтгэл санаа улам л догдлох юм гэж тэр нутгийн нэгэ найз надад хэлж билээ.

    Аялан жуулчилж явах зам зуурбурханы хєрєг болон маанын зургаан vсгийг дvvртэй сийлсэн чулуугаар овоолсон маанын овоо зєндєє дохиолоо. Гаднаас ирсэн хvмvvст авч хэлбэл тэр нь тосгоны дундахь цагаан суврага, салхины аяаар намьранхан хийсээ дарцаг далбаатай цугдаа хvндэтгэл бишрэлийн сэтгэгдэл тєрvvлэх юм.

    Сенгарилаад хааяагvй ламын сvмтэй. Бяцхан Будла гэсэн алдартай Тvвдээр уламжласан Буддын шашны Соронжинлин хийд сяний хотын ар талын уулны хазууд байрлаж байна. Жаргах нарны ульвар туяанд энэ хийд улам ч сvрлэг жавхаатай харагдана. Сvмийн доторхи муралзан тахирласан гудамлигаар алхан явахад, лам нарын ном унших дуу сонсогдож, ном уншиж байсан нэгэн ламаас би, энэ газар нєгєє vлгэр домогт гардаг Сенгарила мєн уу гэж асуусанд, лам инээмсэглээд хариу єгсєнгvй. Харин алсын тэртээ сvндэрлэх цаст хайрхан руу зааж байлаа.