Хятадын баруун хойд нутгийн Шинзянгийн Уйгарын Єєртєє Засах Районыг дурдахтай зэрэг хvмvvст хєвєє хязгааргvй элс манх, говь харгиа, амтат усан ужам, гоё хєєрхєн Уйгар охид єєрийн эрхгvй нvднээ тодорно. Сvvлийн жилvvдэд vзэсгэлэнт сайхан Ханас нуур жуулчин олны магтаал сайшаалыг хvлээж байна.

    Ханас нь Шинзянгийн Уйгарын Єєртєє Засах Районы хамгийн хойд vзvvрт, ОХУ, Казакстан, Монгол зэрэг гурван оронтой зах нийлэн байрлаж байна. Yрэмчээс онгоцоор Алтайд хvрч, тэндээсээ дахин машинд сууж дєрвєн цаг явж, Ханас орно.

    Машин тэрэг нарсан модоор бvрхэгдсэн уулан районд ороход, тунгалаг горхи туналзан урсаж, Ханасын vзэсгэлэнг гайхуулна. Ханас бол байгалийн дархан цаазтай бvс юм. Тэр дундаа гvн уулын ханас нуур хамгаас гоё. Энэ нуур далайн тvвшнээс 1374 метр єндєрт єргєгдєж, 46 ам дєрвєлжин км талбайтай. Ханас нуурын дєрвєн талаар цаст оргилууд сэхvйн сvндэрлэж, номин цэлгэр ой мод цэлгэрэн, уул усны єнгє vзэмж нь хосгvй сайхан. Энд бас амьтан ургамлын баялаг євтєй.

    Ханас нуурын єглєєгийн vзэмж онцын vзэсгэлэнтэй. Модон хавтас дэвссэн нарийхан зєргєєр алхан явахад, тєдий л хол биш газраас Ханас нуурын давалгаан хаялах чимээ сонсогдож, ой модны дундаас болжмор шувууд жиргэн донгодох чимээ дуулдна. Агаарыг багандан ургасан єндєр том цvvрсэн модны хоорондуур алсын тэртээг харахад, Найрамдал оргил мєнгєн дуулгаа тайлаагvй, хаин уулын хазуу дахь нарс майлаас хєхрєн ногоорч, эх байгалийн гайхамшгийг vзvvлнэ.

    Би Ханасын жинхэнэ эзэн нь болох Ханас нуурын хєвєєнєє алхан хvрсэн юм. Надтай хамт явсан нутгийн хєтєч ноён Ли Дэхуа танилцуулж хэлэхдээ: Энэ нуур дээд урсгалаасаа доод урсгал хvртэл нийт 24 км урт, дунджаар хоёр км єргєн байдаг юм. Талбай нь тєдий л их биш ч маш их устай. Энэ нуурын усны хэмжээг тєсєєлєхєд таван тэрбум гаруй шоо метр байна гэлээ.

    Ли Дэхуагийн танилцуулгийг сонсож, далайн тvвшнээс хоёр мянга гаруй метр єндєрт єргєгдсєн, нуурын усны тvвшнээс зургаан зуун метр єндєрт байрласан Гуан юй тин тагтдад гарч алсыг бараалан, Ханасын vзэмжид согтуурсныг яана. Номин долгио хаялсан нуурын ус нь толь шиг туналзаж, эрэг хєвєєгєєр нь сэхvйсэн цаст хайрхан, номин ой зураг шиг тодрон, нуурын дээгvvр нисэн єнгєрєх суман онгоцууд цэнхэр долгионыг зvсэн хаяа далд орон хаяа ил гарна.

    Гуан юй тин тагтаас Ханас нуурын vзэсгэлэн тєрхийг сонирхож болох тєдийгvй Монгол vндэстэн, Хасаг vндэстний єргєн уудам гэр нутгийг нvд дvvрэн харж болох юм. Хєвєє хязгааргvй хєдєє талд vхэр хонин сvрэг сувд цацсан шиг тархан бэлчиж, танын цаган монгол гэрvvд номин талын дунд шигтгээрлэн, хєдєєгийн гайхамшиг гайхуулна.

    Энэ тагтаас буугаад бид нэгэн Тува айлд орсон юм. Ханаст бараг 1400 Тува хvн аж тєрєн амьдарч байна. Энэнхvv ариун дархан нутагт тэд vеийн vеэрээ аж тєрж ирсэн бєгєєд єєрийн сэтгэл зvрхээрээ Хаасын дархан нууцгай, vзэсгэлэн сайхныг ухааран явдаг хvмvvс юм.

    Алс холоос хvрэлцэн очсон бидэнд Тувачууд єєртєє л байдаг цоор хєгжмєє хєгжимдэн сонсгосон юм. Цоор бол шоотой адилавтар vлээвэр хєгжим. Цоорын нам дор уянгалаг эгшиг сонсож сухад, хол нутагт хvрсэн надад тєрсєн нутаг мань єєрийн эрхгvй бодогдож, мєн Тувачуудын сайн сайхан амьдралын тєлєє тэмvvлсэн єєдрєг сэтгэлийг ойлголоо.

    Бидэнд цоор хєгжим хєгжимдэн сонирхуулсан 67 настай єндєр настан Едарши хэлэхдээ: Миний хоёрдугаар хvv надаас цоор хєгжимдэх урь дэмийг хоёр гурван жил сурч байна, хоёр жилийн дараа гэхэд л надтай хамт хєгжимдєнє гэлээ.

    Едарши настантай салах ёс гvйцэтгэн, бид Ханас дахь жуулчлалаа єндєрлvvллээ. Буцах замд номин цэлгэр тал, vхэр хонин сvргvvд аажмаар холдон хоцорсон ч, Ханасын тунгалаг ус, Найрамдал оргилын цасан нємрєг, цоорын уянгат эгшиг миний сэтгэлд vvрд хоногшин хоцорсон юм.