Хятадын баруун хойд нутгийн Шинзянгийн Уйгарын єєртєє Засах Районы Хэ тиан хотод гурван эрдэнэ байдаг юм. Хэ тиань хот бол тvvхэн дээр торгон замын чухал суурин юм. Аль эрт мянга гаруй жилийн ємнє хєгжсєн тариалан мал аж ахуй, торгон нэхмэлээрээ дэлхийд маш их алдаршсан юм.

    Хэ тианы оршин суугчдын 98 хувь нь Уйгарчууд юм. Торго дурдан, хивс, Хэ тиань хаш бол энэ нутгийн гурван эрдэнэ юм. Мєн эдгээр бvтээгдэхvvнээ бvхнийг гарын эрдэмээр урлан бvтээдэг болохоор улам ч эрхэм нандин байдаг.

    Уйгар бvсгvйчvvдийн хормойвч хийдэг нимгэн, гоё хээтэй, тансаг сайхан торгийг Айдлис торго гэдэг юм. Хэ тианы торгоны vйлдвэрд Айдлис торгийг хvрийн ширхэгийг шахах, сувах, нэхэхээс аваад будаг оруулах хvртлэх хорин хоёр дамжилгийг бvхнийг гараараа хийж байна.

    Айдлис торгийг бараг найман зуун жилийн ємнє Тєв Азийн Узбекстанд vйлдвэрлэж эхэлсэн юм. Сvvлээр нь Хэ тианы урчууд Узбекстанаас Айдлис торго нэхэж, будах мэргэжлийг сурч ирээд, нутагдаа vйлдвэрлэж эхэлсэнээс Айдлис торго Шинзяньд орж ирсэ байжээ. Айдлис торгийг Шинзянгийн Уйгарчууд, Узбек vндэстний хvн ард маш их эдэлдэг. Энэ торгоны хээ угалз нь жигд гоёхон, тод хурц єнгєтєй, нимгэн мєртєє бєх байдгаараа ёстой Уйгар соёлын онцлогийг харуулж байдаг юм.

    Хэ тианы хивс бол Хэ тианы хоёрдугаар эрдэнэ юм. Хэ тианы хивс 2000 гаруй жилийн тvvхтэй болж байгаа бєгєєд Хятадын засгийн газар, Хэ тианы хивсийг эрхэм нандин бэлэг болгон гадаадын хvндэт зочинд бэлэглэж байдаг юм. Хэ тианы хивс, vндэстний ил тод онцлогтой. Мєн орон нутгийн євєрмєц стельтай. Хэ зураг нь тэгш жигдэхэн мєртєє гоё, єнгє будаг нь тод томруун мєртєє янз янз байдгаараа амьдралын єнгє аяс ихтэй гэж хэлж болно. Ийм хивсийг дээд зэрэглэлийн ноосоор, ардын урчуул уламжлалт гар урлалаар нарийн нямбай урлан нэхэж гаргадаг. Хэ тианы хивсийг уул нь ургамал буюу эрдэсээр найруулсан будагаар будаж байснаа одоо химийн будгаар будах болсон нь нэн ч гоё, хурц єнгєтєй болгожээ.

    Хэ тианы хаш бол Хэ тианы гуравдугаар эрдэнэ нь болох юм. Хятад даяарт Хэ тиан хаш гэж ярихтай зэрэг энэ ньхашын доторхи дээд зэргийн хаш гэдгийг цєєн бус хvмvvс мэддэг юм. Ялангуйяа гєлтгєнсєн єєхєн цагаан хашын ширхэг нь тун нягт байдгаараа хvмvvст хатуу зєєлєн хослосон сэтгэгдэл тєрvvлнэ. Дэлхий дээр ганц Шинзянгийн Хэ тианд л гардаг маш ховор цухаг хаш болохоор олдошгvй эрдэнийн чулуу гэж нэрлэж болох юм. Єєхєн хашаас гадна Хэ тианд бас цагаан хаш, цэнхэр хаш, хар хаш, ногоон хаш, кvнлvн хаш гэх зэрэг олон тєрлийн хаш гардаг юм.

    Хэ тианд хаш элбэг гардаг. Энэ талаараа Хятад даяарт алдартай тєдийгvй дэлхийд ч алдартай. Хэ тиан бол дэлхий дээр хамгаас цэвэр хаш гардаг нутгийн нэг юм. Хэ тианы хаш их тєлєв хоёр тєрєл байдаг. Нэг нь уулнаас олворлосон уулын хаш, бас нэг тєрєл нь голоос тvvсэн жижиг хаш. Голоос тvvсэн хаш нь єндєр vнэ цэнтэй. Тэр мєртєє уран сийлвэрчид хашаар янз янзын гар урлалын бvтээгдэхvvн урлаж бvтээснээс хойш, хаш нь ёстой ховор эрдэнэ болж байна. Тийм ч учраас алт мєнгийг vнэлж болно, хашыг vнэлэхийн аргагvй гэж хэлдэг.