Хэ тиань хот Шинзянгийн ємнє биед байрлаж байна. Лалын стильтай энэ жижигхэн хотод єндєр том давхар байшингууд харагдахгvй ч, маш єргєн гудамжтай мєртєє энд тэнд нэг хоёрхон хvн харагддаг болохоор зам нь улам ч саруул дардан болжээ. Хэ тиань хотод далан мянга ч хvрэхгvй хvн амтай, тэгээд олонх нь Уйгарчууд юм байна.

    Эртний торгон замын ємнє vзvvрт байрласан худалдаа наймааны алдарт хот болсны хувьд Хэ тиань одоо хэдийгээр єнгєрснийхээ шиг хєл хєгжєєнтєй байгаагvй ч, солонгорсон чийдэнтэй зочид буудал, дуу бvжгийн баар, худалдаа дэлгvvр нь хєгжилтэй сайхан байна. Энэ хотын уур амьсгал ган хуурай байдаг болохоор гуа жимс элбэг ургадаг тєдийгvй, усан vзэм нь хамгаас алдартай юм. Хэ тианы хvмvvс хороо хашаандаа модоор усан vзмийн сєр босгож, цагаан малгайтай, Лалын шашин шvтдэг харчуул vзмийн сєрийн сvvдэрт шатар тавьж, яриа хєєрєє дэлгэж, бас гоё сайхан юбкатай, гэзгээ олон салаа гарган унжуулсан Уйгар охид, єєр єєрийн урласан хатгамалаа нэг нэгэндээ харуулж байгаа энэ бvхнээс тvвшин амгалан, аз жаргалт амьдралын тєлєв байдал нь тодхон харагдсан юм.

    Хэ тианыг хуучин цагт бурхны орон Юй жэн гэж нэрлэж байжээ. Учир юн гэвэл, Буддын шашин нь тухайн vе Хятад оронд уламжлагдан орж ирэхдээ, Буддын шашны соёл, судар нь Хэ тианьд урьдаар уялдан нэгдэж, дараа нь сая дотор газар дэлгэрсэн байжээ. Тухайн vе Тансаг лам, Хэ тианьд ирж, олон сар уншлага уншин, ном хурж, хэдэн мянган лам хувраг, тvvнээс сургаал хvртсэн байна. Эрт дээд vед энэ газарт Буддын шашин их дэлгэрч байсан учраас, Хэ тианаас Буддын шашны туурийг арван хэдийг илрvvлсэн юм.
Судар бичигт тэмдэглэснээс vзэхэд, манай тооллоос ємнєх наян онд Буддын шашин Энэтхэгээс урьдаар Юй жэнд орж, нэг vе маш их дэлгэрсэн юм байна.

    Хятадын Буддын шашны хамгийн эртний тєв болсон Юй жэнд, Буддын шашны маш олон туурь байгаа нь одоо ч хэвээр vлдэж байгаа гэж би орон нутгийн  эрдэмтдээс сонслоо. Олонх нь умардын элсэн цєлийн районд байрлаж байна. Тvvний дотор Ния, Даданvрик, Лоодам жалга зэрэг газраас олдсон Буддын шашны соёл урлагийн бvтээгдэхvvн нь мянган жилийн хєрс шороонд булагдсан хэдий ч, содон єнгийн дvр тєрхєє алдсангvй. Онцлон Ниягийн туурь хамгаас алдартай юм.

    Ниягийн туурь нь Хэ тиань районы Мин фэн сияньд байдаг. Такалмаканы элсэн цєлийн ємнє vзvvрт байх Ниягийн туурь, ємнєш хойшоо гучин км урт, зvvн баруун зvгт таван км газар эзэлж, энэхvv хэсэг талбайд бурханы суврага, сvм хийд, жимсийн хvрээлэн, тариан газар, орон сууцны байр, нуур цєєрєм, зам, агуй, булш, эртний хот зэрэг хэдэн зуунэртний туурьтай. Ниягийн эртний туурьд цєєн тооны археологичууд дандаа хvрдэг юм байна.

    Ниягийн эртний хотын тухай Хан улсын vеийн, бараг хоёр мянга хоёр зуу гаруй жилийн ємнєх тvvх шастирт тэмдэглэж байна. Орон нутгийн Уйгарчууд vvнийг Ния гэдэг. Єнгєрєгч зууны гучаад онд Английн судлаач Марк Аорел стень, Такалмакаанд бартаа хайж яваад, Ниягийн буурийг олж мэдсэн юм байна. Тэр vед хуучин хот нь нэлээд бvрэн бvтэн, зарим барилга нь хуучин хэвээрээ, мєн бурханы суврагууд ч байсан гэнээ.
Энэ эртний хот алга болж, тухайн орон нутагт ихэд дэлгэрэн хєгжиж байсан буддын шашны соёл ч аажмаар хvч нь буурчээ.

    Ниягийн эртний хот яагаад алга болсон тухай оньсогийг археологийн эрдэмтэн ч янз янзаар тааж тєсєєлж байна. Зарим нь тvvнийг гэнэт алга болчихлоо гэж ярьж байна. Хотынх нь байрлал байдлаас vзэхэд, оршин суугчид нь ганц шєнийн чєлєєнд гэнэт салан явсан тєлєвтєй. Зарим нь бас хижиг євчин дэлгэрсэн юм уу , дээрэм хулгайд тонуулсан юм уу гэж тааж байна. Маш олон хvмvvс бол энэ газрыг байгалийн гамшгаас болоод балран сvйдсэн гэж vзэж байгаа юм байна.