Хятадын баруун хойд нутгийн Шинзянгийн Угарын Єєртєє Засах Районы 1 саяа 600 мянган хавтгай дєрвєлжин км нутаг дэвсгэр дээр, Уйгар, Казах, Монгол зэрэг гуч гаруй vндэстэн оршин амьдарч байна. Шинзянгийн газар зvйн онцгой байдлаас болж, олонх нутаг нь тачар зэлvvд говь цєл газар юм. Гэлээ ч Шинзянгийн баруун хэсэгт урин дулаан уур амьсгалтай, євс бэлчээр сайтай, элбэг дэлбэг эх баялагтай Илигийн Казахын Єєртєє засах тойрог байрлаж байгаа юм.

    Илигийн номин ногоон хєдєє талд, vхэр хонин сvрэг тавтай сайхан идээшилж, тэртээх уулын толгойд vvлэн сvvднр тусч, хєдєєгийн гайхамшигыг гайхуулна.

    Или Тойргын зvvн биед байрлаж байгаа Нартын тал нутгийн тухай ийм нэгэн домог байдаг. Чингис Хаан цэрэг дайчлан баруунш дайдах vе, нэгэн салаа цэрэг нь Тэнгэр уулын хормойн жимээр Или руу урагшласан байжээ. Тэр vе нь яг хавар цаг байсан гэнээ. Уулан хєндий цас мєсєнд хучигдаж, єлсєж ангахын эрхээр энэ хэсэг цэрэг нь ядарч зvдрэхийн туйлд тулжээ. Тэгэж зовж зvдэн уул давааг даван єнгєртєл, нvдэн ємнє нь алаг цэцэг мяралзан дэлгэрсэн нарлаг сайхан нутаг дэлгэгдэхэд, ёстой л єєр ертєнцєд орсон шиг саагдаж, аласхин баярлахдаа, " нартаа, нарт" гэж хашгаралдсанаар, энэ нутгийнг Нарт хэмээн нэрлэсэн юм байжээ.

    Нартын тал нутагт очсон жуулчид уулан газрын єн шимлэг бэлчээр нутагтай танилцаж болох тєдийгvй Казах vнднстний євєрмєц зан vйлийг ч сонирхох дохиол дохиох юм. Ишиг булаалдах бол Казах vндэстний нэлээд эртний уламжлалт биеийн тамирын ажиллагаа мєн. Энэ бол Казах эрэгтэйчvvдийн эр чадлаа сорих тэмцээн мєн. Эртнээс аваад одоод хvртэл уламжлагдаж, агуулга нь улам баялагжаад, Казах vндэстний биеийн тамирын гол хэлбэрийн нэг болж байна. Уул нь аймаг бvлгээрээ тэлцэж тэмцэлддэг, одоо энэ тамирын ажиллагаанд оролцогч эрэгтэйvvд А баг, Б баг хувааж, хэний оноо нь олон бол тэр нь аврага болдог байна.

     Ишиг булалдах тэмцээний олонхдоо баяр дурсгалын єдєр буюу хурим найраар хийнэ. Казахчууд ишиг булаалдах тэмцээнийг буян хишиг даатгах ёслол гэж vздэг болохоор хэнийх ишиг булаалдах тэмцээн эрхэлсэн бол, хожсон хvн нь булааж авсан ишигээ эзэнд нь єгч,тэр айлд буян хишиг авчирч єгсєний бэлэг дэмдэг болгоно. Дараа нь ишиг булаалдах тэмцээн эрхэлсэн тэр айл, дайллага базааж, тэмцээнд оролцсон бvх хvмvvс болон зочидоо дайлж, vvр цайтал баярлалдан наргицгадаг байна.

    Шинзиянгийн баруун биеийн єнєр баялаг нутаг болсоны хувьд, Илийд хvмvvсийг бахруулам олон сайхан жуулчлалын эх баялагтай. Или гол, зимсийн хавцал, хєдєєгийн чулуун хvн зэрэг байгалийн сайхан vзэмж, тvvхийн баялаг євтєйгийн дээр Казах, Шивээ, Уйгар зэрэг vндэстний євєрмєц зан vйл нь Или тойргын жуулчлалын баялаг євийг бvрэлдvvлсэн байна.