ЮНЕСКО-ын дэлхийн байгалийн євийн жагсаалтад орсон Y лин юаны vзэмжит нутаг Хятадын тєв нутгийн Хунань мужийн Жан зия жай хотод байрлаж байдаг болохоор энэхvv vзэсгэлэнт сайхан нутгийг аянчин жуулчид дадгал ёсоор Жан зия жай гэж нэрлэдэг юм. Энд байгаль эхээс заяасан барьмал шиг шорон хад, ой мод хад чулууны дундуур мяралзан урсагч гол горхи, гvvн их агуй дvн, мєн зочинсог сайхан зантай Тузия vндэстэн болон Тузия vндэстний амтат сайхан хоол ундтай юм.

    Тузия vндэстний ая дууны дагуу бид Жан зия жай дах аялалаа эхэлж байна. Yзэмжит нутаг нь хотын дvvргээс 32 км л зайтай болохоор зам харилцаа маш дєхєм юм. Бvхийл vзэмжийн нутаг нь Жан зия жайн улсын ойн цэцэрлэгт хvрээлэн, Тиан зи шан уулын vзэмжит район, Сє ши хавцлын байгалийн дархан цаажтай нутаг энэ гурваас бvрэлдсэн юм. Энэ vзэмжит нутаг нийт 246 хавтгай дєрвєлжин км талбайтай.

    Хачин гайхалт хадан шугуй бол Жан зия жайгын бэлэг тэмдэг болсон vзэмж юм.Халил ханан хадны энгэрт, уулын дунд хирд зогсоод уулын дундах хэдэн мянган асга шорон хэлбэрт хадуудыг харахад, тэдний зарим нь ганцаараа сєглvйн зогсож, зарим нь олон хад эгнэрээд яг л цэргийн жагсаал шиг байж, зуу гаруй метр єндєр асга том хадууд дээрээсээ доош бvр хурц мэсээр цавчсан юм шиг ан цав гарч ёстой л байгаль эхийн гайхамшигыг харуулж байна.

    Далайн тєвшнєєс 1200 метр єндєрт єргєгдсєн Тиан зи шан уул нь Жан зия жайгийн ойн цэцэрлэгт хvрээлэнтэй хєршлєн байрлаж байна. Тиан и шан уулын оройд гарч эргэн тойрныг харахад багана шиг, ташуур ч юм шиг, бас суврага юм уу хvн ч юм шиг, амьтан ч юм шиг элдэв янзын хад чулуу эрхийн сэрхийн босч, хачин янзын оргил сарьдаг харааг булааж сэтгэл татах нь гайхалтай. Тиан зи шан уул болон Жан зия жайтай адилгvй vзэмжтэй нь оргил сарьдагуудын дунд туналзан байрлаж байгаа тэрхvv хєлгvй гvvн устай мэлтэлзсэн сайхан нуур болох юм. Нуурын ус нь толь шиг тунгалаг, усны шувууд дээгvvр нь дэрвэн нисэж, гангар гунгар донгодоод, уул усны єнгє vзэмж хослон жигдэрч, нам тайван vзэсгэлэн тєгєлдєр. Энэ ариун тунгалаг булаг горхийн ус нь хаанаас ирж байгаа бол гэж сониучлан асуухад, хамт явсан Линь Фэн ингэж ярьлаа.

    Тэр хэлэхдээ: Эндэх тусал ус болгон нь бvхнээрээ мод модны угаас, євс болгоны vндэснээс, хад чулуу болгоны доороос нэвтрэн гарч ирсэн болохоор ариун тунгалаг мєртєє барагдашгvй ундарч байдаг юм гэлээ.
Булагын хєвєєнєє тvр амасхиж аваад бид Сє ши хавцлын байгалийн дархан цаажтай бvсийн хуан лvн агуйд ирлээ. Хуан лvн агуй тэр чигээрээ шохойн чулуулагаар бvтсэн агуй юм байна. Одоо 11 км урт агуйг нээсэн бололтой.Энэ агуй дотроо 160 метр єндєр, нийт дєрвєн давхарлагтай. Геологийн ухааны талаас тайлбарлах юм бол энэ агуйн давхарлагууд нь газрын царцадас алгасан єргєгдєхийн хирээр хєрсєн доорох гол мєрєн хатсанаас бvрэлдсэн юм. Ингэж бодоход Хуан лvн агуй наад зах нь дэлхийн царцадасын дєрєв удаагийн єргєлтийг єнгрєєсєн байна.

    Хуан лvн агуйд хєхєн чулуугаар дvvрч, агуй дотроо агуйтай, агуй дотроо голтой, vзэмж байдал нь этгээд гоё. Хуан лvн агуйд орвол яг л аршын оронд орсон шиг сэтгэгдэл тєрєх юм. Хєтєч хvvхэн Хуан чиан хэлэхдээ: Хуан лvн агуй нь єндєр мєртєє уужим танхимтай, гvvн мєртєє далд урсгалтай. Хий дээрээс буусан хvрхрээ болон нягт шигvv чулуун багануудтай байдгаараа агуй дvнгийн ауга сvрлэг байдлыг бvрэлдvvлсэн байна. Зарим хvн энэ агуйг домог vлгэрийн ертєнц гэж, зарим хvн энэ агуйг бас хvний ертєнцийн аршын орон гэж ярьж байдаг юм гэлээ.
Yзэсгэлэн сайхан Хуан лvн агуйгаар жуулчлаад, дараа нь нутгийн Тузия vндэстний зан vйлтэй танилцсан маань мартагдашгvй юм.

    Жан зия жайгийн тус нутгийн оршин суугчдын олонх нь Тузия vндэстэн юм. Тэд нар уулан нутаг хєдєє хээр нутаглан амьдарч, vзэсгэлэн сайхан уул ус нь тузия vндэстнийг бор боровжуун амьдралын хэлбэр болон зан vйлтэй болгосон байна. Тузия vндэстэн нутгийн дуугаа дуулан хайр сэтгэлгээ илтгэж байдаг.

    Тузия vндэстэн газраас хий дамнагдсан хулсан асарт амьдрана. Єрєє гэр нь цэвэр тохьлог бєгєєд эртний янзын гоё сайхан тавьлагатай. Тузия vндэстний хоол зууш маш онцлогтой. Бид нэгэн Тузия айлд бууж амтат сайхан хоол зуушаар зочлуулсан юм. Гэрийн эзэгтэй Ли Жэнь хатагтай бидэнд єєрийн хийсэн хоол зуушаа танилцуулж хэлэхдээ: Энэ бол хатаасан лооль, vvнийг утсан гахайн махьай хуурч идвэл маш амттай, энэ бол хатаасан буурцаг, халуун тогоонд хийж иддэг, энэ нь манай тузиячуудын хатаасан тарвас, мєн халуун тогоонд орох амтат ногоо юм гэлээ.

     Тузия vндэстэн євєг дээдэсээ тахина. Євєг дээдэс нь хойч vедээ буян жаргал эдлvvлэн, vр ач нараа ивээж байна гэж vздэг болохоор айл болгон дээдэсийн тахилга vйлддэг тусгай єрєєтєй. Жил цагаан сар болгон тахилга тахидаг байна.