Хятадын олон улсын радиогийн монгол хэлний нэвтрvvлгийн газрын хамт олон Эрхэм сонсогчид та бvхний цагаан сарын амрыг эрэн мэндчилж байна. Олон жилийн турш бид цагаан сарын тусгай нэвтрvvлгээ хятадын орон нутгуудын радиотой хамтран бэлтэгсээр ирсэн билээ. Энэ жил ч ялгаагvй ийм замаар нэвтрvvлэг бэлтэглээ.

    Энэ жил бид хятадын гирин мужын ємнєд горлосын монгол єєртєє засах сяны радиотой хамтран тусгай нэвтрvvлэг бэлтэгснийг одоо та бvхэндээ єргєн бария.

    Ємнєд горлосын монгол єєртєє засах сянь нь хятадын гирин мужид байдаг бєгєєд хятадын зvvн хойт нутгийн хамгийн том мєрєн болох сунгарь, нон хоёр мєрний уулзар газар оршдог юм. Ту сянь нь 1956 онд байгуулагдаж одоо яг 49 жилийн нvvр vзэж байна. ємнєд горлосын монгол єєртєє засах сянд байгаа монголчууд нь чингис хааны дvv хавт хасрын хариандах горлос аймаг байсан бєгєєд 1956 онд монгол єєртєє засах сянь байгуулагдхаас ємнє ємнєд горлос хошуу хэмээн нэрлэгдэж байжээ.

    Тахиа жилийн цагаан сарын ємєнєхєн бид азарган тахиа шиг хэлбэртэй хятадын нутаг дэвсгэрийн тэрvvнийг зорин мордлоо. євєл цаг бээжинд ёсон тєдий цас ороод єнгєрдєг нь хvмvvст их харамсал тєрvvлдэг, гэлээ ч гэсэн тэрхэн жахаан цас нийслэлчvvдэд зураг авхуулах, цасан хvн барих зэргээр бас багагvй баяр хєєр авчирч єгдєг билээ. Тэгхээр нь ерєєсєє хvйтэн гэгддэг зvvн хойт раион гэдэг маань сайн дулаалахгvй бол чих гаргvй тас хєлдєєчих маягийн юм тєсєєлєж явсан бид зузаан савсин гутал, єдєн кvvртэк базаагаад нисэх онгоцоор гирин мужийн тєв чан чvн хотод хvрлээ. Нисэх онгоцноос буухад vнэхээр дун цагаан дэлхийх биднийг угтав. Хаашаа харсан ч цагаан єнгє нvд гялсгаж байлаа. Суудлын машинаар баруун хойт зvгийг чиглэн давхиж байхад ерєєсєє уулыг бvv хэл дов довцог ч vл харагдах нvд алдам тал байлаа, ус сайтай болхоор тариа сайн ургадаг байгаа юм биз, дєрвєлжил дєрвєлжин тариан тагууд харагдаж, тариан даланг дагуулан жигдрvvлэн мод тарчихсан харагдна. Хэрвээ зуны цаг байсан бол ногоон давалгаан хаа саягvй салхины аясаар давалгаалан сэрчгинэсэн сэрvvн агаараар хvний цээж онгойлгоно байх даа. Цас хаялсаар хаялсаар л байна, машины бєбрєх дєрвєн хvрд холын нутгийн бидныг хурдуухан хvргэж єгєєд санаа амарья гэсэн мэт давихсаар байлаа. Тэгэж байтал ємнєд горлос та бvхнийг баярлан угтаж байна гэсэн монгол vсэгтэй хаалага харагдав, ингээд ємнєд горлост хvрч ирснээ мэдэв. Горлосын сяны хот нь их цэгцтэй цэвэрхэн хот байв. Тэр мєртлєє гудамжны нь нэрvvд нь бvгд монгол байв. Жишээлвэл: хасрын гудамж, тогтохын єргєн чєлєє гэх мэтчилэн. Бидныг дагалдан яваа горлосын монгол радиогийн нэвтрvvлэгч хасан гэгч сайхан бvсгvй зам туж гутгийнхаа тухай бидэнд танилцуулж байлаа. Хотын хинь барилага байгуулалтын хувид євєр монголын адил зэргийн хотоос харицангуй хєгжилтэй байлаа. Хятад хэлээр ус цас шиг яридаг мєртлєє би чинь монгол хvн гэж ярих хvн цєєнгvй тааралдна.

    Цагаан нуур гэж ёстой л энэ нутгийн хvмvvсийн бахархал болсон нуур байдаг юм байна. ємнєд горлосын монгол єєртєє засах сянь энэ нуурыг дархан цаазтай раион болгон хамгаалж, цагаан нуурынхаа том амат загасыгаа тогтсон улиралд нь тогтсон тоотой анаж байдаг болхоор алд хиртэй урт загас тоогvй олон байдаг ажээ. Энэ загас нь бохирдолгvй хvнсний бvтээгтхvvн, оргианиг хvнсний бvтээгтхvvн гэсэн хоёр стандарт хангасан байна. эрт дээр vед чингис хаан алтан улсыг дайлаар мордохдоо есєн тvмэн цэргээ дагуулан энэ нуурын хєвєєнд бууж, зул асааж, есєн ес наян нэгэн хонь алж энэ сайхан нуурыг тахиж байсан гэдэг домог бий.тvvнээс хойш найман зуун нисэх мэт єнгєрєн одсон боловч цагаан нуур нь горлосчуудын онгон шvтээн хэвээр байна.хулсан дунд нь хуны дэгдийхий ангалзан байдаг цагаан нуу, холын гийчин харихаа мартан хонон єнжин суумаар нуур аа, салхины аясаар ганхан байдаг цэцгийн далай цагаан нуу, сарны туяанд мєнгєн давалгаан нь туулцан байдаг цагаан нуур аа гэх шvлгийн бадаг эрэхгvй тєрєєд байх юм. Зуны сайхан цангт усан онгоцонд сууж нууран дунд зугаацаж байхад алд хиртэй загас онгоцон дээр vсрэн vсрэн гачр ирээд бариад автал нь дахин усанд vсрэн орж алга болоод єгдєг гэнээ. Цагаан нуурын эргэн тойнд хулс зэгэс ягцаран ургаж, цэцэг навч алаглан дэлгэрч, усны шувууд жиргэн донгодож, хол ойрын зочин ийм сайхан нуур бас байдаг ажээ хэмэн єєрийн эрхгvй шагшин магтаж байдаг гэнээ. Хэрэв ямар нэгэн хvн энэ нуураас хууль бусаар загас аннадаг юм бол хатуу шийтгэл хvлээдэг юм байна. сунгар мєрний салбар урсгал тас хєлдсєн байлаа. Зузаан мєсєн доогуур нь ус хоржигнан урсч байна. байгаалийн хэлийг хvн тєрлєхтєн янз бvvрээр уншдаг тул би тvvнийг горлос нутгийн сэтгэл зvрхэнд урссан хєгжим гэж ухаарлаа.

     Горлост сурвалжилж явахдаа бид нутгийн хvмvvсийн танилцуулгаар хамгийн тvрvvнд сvхбар гэдэг ахмад сэхээтний гэрээр орлоо. Нvдэндээ шилтэй ахимаг насны энэ хvн ил яриа хєрєєтэй инээд алдсан сайхан зантай хvн байв. Залуудаа уран сайхны ажил хийж байсан гэдэг. Хожим нь горлог ардын дуу эмхтгэх явцдаа зохион бичилэгт сонирхолтой болж, горлос ардын дууны дvvвэр. Чингэс хааны тууж, хасрын тууж, торгууд вангийн гvнж болон данын бартаа шижилэгч хоёрын хайр дурлалыг харуулсан хээр талын vзэсгэлэн гэх мэт олон ном бичсэн байна. тvvний бичсэн чингэс хааны тууж хэмээх ном нь тайвааньд дахин хэвлэгдэж., хятадын тєв телевийз телевийзийн олон ангит уран сайхны кино болгон дэлэгцнээ гарагасан байна.тэрээр харчин зvvн хошуунд тєрж, хятадын гирин мужын сун юуань хотын улс тєрийн зєвлєлдєх зєвлєлийн гишvvн, гирин мужын утга урлагийн холбооны орлогч дарга, хятадын монгол уран зохиолын нийгэмлэгийн зєвлєлийн дэд дарга, гирин мужын зохиолчидын нийгэмлэгийн орлогч дарга, сун юvань хотын зохиолчын нийгэмлэгийн дарга зэрэг олон тушаал vvргэлж явна.

    Ємнєд горлосын монгол єєртєє засах сянь байгуулагдаад яг 49 жилийн нvvр vзэж байна. сунгарь мєрний Тас хєлдсєн мєсєн дээр умрын салхиныг сєрєн зогсож байхад энэ нутаг болон горлосчуудын тухай их зvйлийг та бvхэндээ хэлээд єгмєєр санагдаад байх юм. Эх нутгийнхаа газар усыг хамгаалхын тєлєє тєрсєн vр тєрєл садантайгаа хамт цус асгаруулан байлдаж явсан тогтох баатарын хvлгийн туурай сонсогдоод байх шиш болно.Цагаан сарын тусгай нэвтрvvлгээн бид хамгийн тvрvvнд тус єєртєє засах сяны дарга арууханы яриагаа эхлvvлvvллээ. Тэрээр сяныхаа бvх талын байдлыг манд танилцуулж ярилаа.

    Горлос монгол єєртєє засах сяны нэгэн ил тод онцлог бол хvмvvс нь хятдаар яриад байгаа мєртлєє би монгол хvн гээд байгаа нь бас ч сонирхолтой санаглаа. Сvvлийн хэдэн жилээс нааш єєртєє засах сяны бараг газар бvхний монгол нэрийлийг нь сэргээсэн байна. хятад нэртэй монгол хvн монгол нэртэй болхыг шаардсан байна. бас албан байгууллагийн боловсон хvчнvvдийг баяр дурсгалын vеэр завал vндэстний хувцасаа ємсч байхыг шаардсан байна. тус сяньнд монголоор хичээллэж байгаа сургууль 52 байж, монгол сурагч 3600 гаруйд хvрсэн байна.тэгээд бид тус сяны vндэстэн шашин шvтлэгийн хэрэг эрхэлсэн газрын орлогч дарга, монгол хэл бичгийн ажлын зєвлєлийн дарга баяндvvрэнтэй уулзаж ярилцлаа.баяндvvрэн гэж єндєр бvдvvн эр байв, тэр уул нь євєр монголын жирим аймгийн хvн байжээ.

    Хvн хэлтэй, байгааль хэлгvй. Гэтэл хvн байгааль хоёр ярилцдаг тохиолдол ч тохиолдол бий. Хvv нь ээжтэйгээ холын хол нутагт сэтгэлээр ярилцдаг цаг бий. Тvvнтэй адилхан нутгийнхаа уул устай сэтгэлээрээ ярилцаж явсан хvн бол Бао шен ли байсан юм. Тэр бол яг л энэ нутгийн зєєлєн хєрсєнд бvvвийлэгдэн єсч, хол явж нvд тайлсан горлосын олон олон хvvгvvдийн нэг нь байгаа юм.бао шен ли нутгийхаа тухай ярихтайгаа зэрэг маш сэтгэл догдлонгуй байлаа. Тэрээр нутгийнхаа аялал жуулчиллыг хєгжvvлэх, нутгаа гадагш сурталчилах талд их ажил хийсэн байлаа. Тэрээр тєв тэлвийзийнхнийнтэй холбоо бариж нутгийнхаа тухай "нуур бvрдтэйгээ ярилцах нь" гэсэн баримтат кино хийлэгсэн байлаа. Тэрээр монгол, казакстан зэрэг оронд мэрэгжил дээшлvvж байсан бєгєєд одоо хятадын нийгмийн шинжилэх ухааны акадимид ажиллаж байна. тvvнийг бээжинд байх vеэр нь бид утсаар ярилцлага авсан юм.

    Ємнєд горлосын vндэстны соёл сурган хvмvvжил сvvлийн жилvvдэд маш ихээр хєгжижээ. Тус сяны засгийн газар хамгийн тvрvvнд санхvvгийн талаар торивтой дэмжиж, сургуулийн барилга байгуулалтаас єгсvvлээд энэ ажилд маш их анхаарал халамж тависан байлаа. Сvvлийн хэдэн жилд монгол хэлээд хичээллэж байгаа ангиас улсын дотоод гагаадын нэрт их дээд сургуульд олон сурагч шалгагдан оржээ. Нодинон жил жил тус хошууны монгол дунд сургуулийн сурагч Чен Шао Мей хятадын нэрт бээжин их сургуульд элсэгдсэн байлаа. Тус сяны vндэстны сурган хvмvvжилийн тухай горлосын монгол дунд сургуулийн багш насанбуяан танилцуулж хэллээ.

    Tvvний дараагаар єнгєрсєн жил бээжин их сургуульд элсэгдсэн чен шао мейтай уулзаж ярилцлаа.
орсон бороо гийж ирсэн гийчин харихын эгшинд дун цагаан горлос монгол дэлхий дурайн холдсоор байлаа, горлосчууд баяаржаргал, vйтгар гуниг бvхнээ хуурын vлгэр юм уу холбоо болгож илэрхийлэх дуртай. ємнєд горлосын монгол єєртєє засах сяны цагаанхуа гацааны ардын уран сайханч цогж гуай тусгайлан манай тусгай нэвтрvvлэгт зориулан "горлос минь" гэдэг холбоо зохиосныг та бvхэндээ єргєн барья. Та бvхэн модон тахиа жилдээ элэг бvтэн, билиг хурц, хvлэг хурда, зvлэг ногоон байх болтугай! (Бэлтэгсэн сэтгуулч Г. Баатар)