Хайень сянь бол Хєхнуур мужийн Хайбэй жvгийн Тvвд vндэстний єєртєє засах жvд хариалагдан, тус жvгийн зvvн ємнєд хэсэгт байрлаж байдаг. Тус сяньд нийт 4600 гаруй монголчуудтай. Энэ нутгийн монголчууд Хятад Тvвд хоёр vндэстний аж амьдрал, сёлын нєлєєг хvртсэн болохоор Хєхнуурын бусад газар орондох монголчуудтай аж амьдрал, зан заншлын талаар єєрийн гэсэн онцлогтой юм.

    Хайень сяны монголчууд цагаан сарыг "Хvн амьтны нас жил нэмэгдэх єлзийт буянт цагаан сар" хэмээн хvндэтгэн vзэж билгийн уриралын 12-р сарын эхээс эхлэн сар шинийн бэлтгэл ажлаа хийж эхэлдэг байна. Энэ нутгийн монголчууд сар шинийн баяар монгол гэрийн зvг болгонд хэсэг хэсг мєс тавьдаг, нохойны уяан дээр ч мєс тавьдаг заншилтай, энэх зан заншил нь зєвхєн Хайень сяний монголчуудын дунд уламжлагдаж байдаг юм. Цагаан сард юум бvхэн нэн ариухан цагаан байгасай, хур ус, цас мєс бол тун ариухан цагааныг илтгэж байдгаараа дээд монголчууд мань євлийн улиралд цас мєсєє хайлуулж уудаг.

    Тэгээд мєсийг ардын дунд "Галд шатдаггvй, усанд живдэггvй" гэж хvндэтгэн ярьдаг. Энэ нутгийн монголчууд битvvний шєнє хуйхалсан хоний толгойг аманд нь хоёр сvлжмэл боорцог vмхvvлж, хамарт нь арц хатгаж, євєр чих магнай хоншоорд нь тус тус тос тvргээд гэрийнхээ ємнє наран зvг хандуулж тавьна. Нар мандахтай зэрэг гэр зуураа мэндэлж дуусвал хоний толхойгоо гэрдээ авч ороод бурхны ємнє тавьж, цагаан сарын 15 хvртэл тvvнийг хєдєлгєдєггvй. Энэх ёсныг дээд монголчуудын ардын ярианд, Гэсэр мангасын эрvv толхойг зааж, эгэл ардыг хор хєнєєлєєс аварсан vлгэр домогтой холбоотой ажээ.

    Шинийн нэгэнд голцуу мэндийн цай ууж мэндлэх ёстой бєгєєд шинийн хоёр гуравнаас эхлэн айл хєршийндєє айлчлаж очдог. Айлд хvрэхдээ завал гарын билэгтэй хvрдэг бєгєєд настан томоотонтой мэндэлж дуусвал гард нь цай чихэр зэрэг гарын билэг хvргэдэг, настан томоотон хvн залуучуудад бол архи, эмэгтэй хvнд толхойн ороолт єгдєг бєгєєд хvvхдvvдэд гар алчуур чихэр єгєх заншилтай. Yvнийгээ "цагаан сарын хувь" хэмээн vздэг бєгєєд энэх ёс нь шинэ жил цагаан сараар настан томоотонтойгоо хишиг буянаа хуваалцаж байгаа санааг илтгэдэг байна. Yvнийгээ Хайень сяний монголчууд "цагаан сарын цай уух" гэдэг.

    Yvнээс гадна, Хайень сяний монголчууд "малаа цагаалуулж байна" гээд тус жилийнгээ ууган тєлийг бариж магнайд нь тос тvргэх буюу торго дурдаг уяж, шинэ нэгэн жилд мал сvрэг тарган тансаг байхыг ерvvдэг. Бас гол мєрєн, булгийн усыг цагаалуулна гээд цагаан сарын идээн умдаанаа єргєдєг заншилтай юм.