Монголчууд байгаль орчинтойгоо уялдан оршиж ирснээр, агуу их нvvдэл соёлыг vvдсэн байдаг. Энэх томохон нvvдэл соёлын дунд монголчуудын амьдрал ахуйтай холбогдсон маш олон хорио цээрvvд би болсон байдаг. Ингээд тvvхийн явцад тэр нь монгол зvйр цэцэн vгэнд нэвчин орсон байдаг.

    Нагацын шар нохой ах гэж монголчууд нагац хvнийг маш их хvнтэтгэн vздэг. Хорим найрт агсам тависан хvнийг исгийд боож ялалж болдог, Гэхдээ нагац хvнийг тэгэж болдоггvй байна. Нагацынх нь нэрээр vр ач нараа нэрэлхийг цэрэлдэг. Гэхдээ "vсны эх булаг, тєрлийн их нагац" гэдэг. Бас "модны уг vндэс, хvний уг нагац" гэдэг.

    Хvний нэг насанд багш хvн ер нь маш чухал vvрэгэ гvйцэтгэж байдаг. Хvн эцэг эхийн гараас гармагч багшийн сургалыг хvлээн хємєєждєг. Багшын нэрээр шууд нэрэлхийг цээрлэнэ. "нэг тєрлийн аав ээж, арван тєрлийн ачит багш" гэдэг.

    Шинэлж цагаалахдаа єр ширтэй байхыг цээрлэнэ. "євчингvй бол жаргал, єргvй бол баян" гэдэг.

    Монголчууд эрт дээд vеэс эхлэн эрдэм номтой хvнийг хvнтэтгэн хэргэлдэг. 13-р зуунд Чнгэс хаан олзлогсодынхоо дундаас эрдэм номтой Датаадунгааг улсын багш єргємжлєн хэргэлсэн байна. Цаасыг хамиа намиагvй хаяхыг цээрлэнэ. "цаас хэдий нимгэн ч номын дээд, цай хэдийн шингэн ч идээний дээд" гэдэг.
Усан гангаа хоосруулхыг цээрлэнэ. "гандаа усгvй, гаданаа тvлээгvй" гэдэг.

    Аяга, таваг, суулага мэтийн зvйлсийг бустад хоосон єгєхийг цээрлэнэ. "сав нь дvvрэн, сааль нь арбин" гэж бэлэгдэн, дотор нь бага ч гэсэн юмтэй єгєхийг хичээдэг. Бас "салаа бэлтгээс саваа бэлд " гэдэг.
Малгайг дураараа газар хаях юм уу хамиагvй тавихыг цээрлэнэ. "хоёр хvнд нэг нь ахалдаг, нэг хvнд малгай нь ахалдаг" гэдэг.

    Айлаар тойрж байгаад болсон хоолтой тааралдвал идэхгvй ч гэсэн заавал амсаад гардаг. Бологосон хоолыг амсахгvйгээр явхыг цээрлэнэ. "бологосон идээнээс битгий зайл, боломжгvй хvний vгэнд битгий ор" гэдэг.
Монголчуудын хорио цээртэй холбогдсон зvйр цэцэн vг нь нэг ёсны гэрийн сургал байж, маш олон ёс горим, хvмсийг сэнхрvvлэх зvйлvvд агуулагдаж байдаг юм.