Эртний монгол хєгжмийн зэмсэгт дэлдэх, vлээх хєгжмийн зэмсгээс гадана бас онц нэг зvйлийн эхшиглэлт хєгжим "хоолойн цоор" байдаг сан. Энэ нь даруй хоолойны хоёр зvйлийн дуугаас бvрэлдсэн онцгой нэгэн уран мэрэгжлийн дуулах арга болно.

    Тус онц мэрэгшлийн дуулц нь Алтай уулны Урианхай аймгийн монголчууд болон Халх монголчуудын дунд vлдэгдэж ирсэн юм. Монголд vvнийг "хvмий" гэдэг. Yvнд тагнайны хvмий, цээжний хvмий юм уу хамрын хvмий гэж хувиадаг. Эдгээр хvмийний дуулцыг голцуу эрэгтэй дуучид дуулдаг. Дуулах арга нь гэвэл, уридаар дуучнаас хоёр зvйлийн дууныг зэргээр гаргаж, нэг дуун нь суурь дуун болж, нєгєє нэг нь амны хэлбэр хагас нээгдэх байдалд оршсон амны хєндєйгєєс олсон исэгэрэлт дууны хувиралтыг олж, нэгэн тунгалаг цээлгэн єнгєтэй их хєгийн чанарт эхшигжимийг гаргаад эцэсдээ гол аяс дээрээ дуусгана. Бvх аяыг ер нь нэг амьсгаагаар дуулж гаргадаг.

    Эхшиглэл нь vргэлжилсэн богонь аяс бєгєєд бvх ая дуусталаа явагдана. Харин тvvний гурван наймцын дээд байрд нь нэгэн яруу цогцогт эхшигжимийн тєлєв давхарлан илэрдэг. Ая нь дєхємхєн, бvгдээрээ нэг амьсгалд нэг бадаг болсон их хєгийн чанартай ая бєгєєд vг агууллагатай аяыг эхшигэлдэг. Yvнийг Євєр монголын єєртєє засах районы алдарт хєгжимчин Мэрэгжих гуай, энэ бол балар эртний олон мєрт дуу хєгжмийн ул мvр мєн гэж хэлсэн байдаг.

    "хоолойн цоор" бол бодит агууллагагvй тул "шvлэг дуулахгvй ая" гэж хэлж болно. Хєгжмийн зєрєє нь зєвхєн єндєр аяс дах эхшигжимийн шугамын урт охор болон аясын єнгийн чимэглэлийн олон цєєнд ялгагдана. Энэ нь дуучины амьсгалын хэмжээний их багаар нь тогтоогдоно. Модон цоор бол нэг зvйлийн модон хонх болон хоолойгоор гаргадаг хєгжмийн зэмсэг юм. харин хоолойн цоор бол бvрмєсєн хvн дуулж гаргадаг хєгжим юм.

    Хоолойн цоор бол малчин хvний жинхэнь хєгжим болох юм. тэр урт удаан тvvхийн явцад малчин ардын сэтгэлийн уянгалал болоод иржээ. Монголчуудын энэх аль эрт орхигдон балрах шахсан хєгжмийн ул мєр одоо хvртэл vлдэж ирсэн нь ямар сайхан заяан тамага бий? гэж манай vндэстний эртний дуу хєгжмийн хvрээ хэвчээ, цаашлан хvн тєрлєхтний анхдагч vейн хєгжмийн хvрээ хэвчээнд ч багтах ёстой юм. хоолойн цоор нь модон цоороос нэн эрт баларлаг байдаг. хоолойн цоорын гол vргэлжлэлт богонь аяс дээр бvрэлдсэн их хєгийн чанартай тєрвєн эхшигийн аясын шатны эхшигжим ба давхар найрлын бvтцэт хєгжмийн эрэмба нь манай vндэстний эртний vейн дуу хєгжим гэмнэл зvй дэрчилэн хvн тєрлєхтний хєгийн зvйн илрvvлэлт ба хєгжvvлэлтийг ойлгон судлахад ховор нандин єв vлдэц болжээ.

     Ховор нандин дугарцаас эртний vейн гайхамшигт дууны эх сурвалжыг олж харж болно. Хvн тєрлєхтний исэгрэлийг олж мэдсэн тvvх бол нэлээд эрт байсан гэдгийг магадалж болно. Дуу хєгжмийн vvсвэрийг судлах vед хvмvvст нэгэнт батлагдсан бvдvvлэг, бvлэглэлт наадмын чанартай урлаг юм уу дахилагын чанартай хамтын урлагаас гадана энэх хоолойн цоор дотор хvмvvсийн бодлыг гvн агуулж, байгалийн шинжтэй балар эртний хєгжмийн тухай ойлголт гэхэд умдгайлж болохгvй ач холбогдолтой юм. хоолойн цоороос vзхэд дуу хєгжмийн тєрєл жанар гэж эртний vеэс байсан юм. иймээс хоолойн цоор нь бусад зvйлийн хєгжимтэй адилаар монгол vндэстний эртний хєгжмийн ховор нандин ємч болхоор барахгvй, Хятадын эртний дуу хєгжим соёлын ховор нандин эд баялаг болно.