Хятадын баруун хойд нутгийн Шинжянгийн Уйгарын єєртєє Засах Районд Хэ тиан гэдэг нэгэн жижиг хот байдаг юм. Эртний " торгон зам" дээрэх чухал суурин бєгєєд гоё хаш гардагаараа дэлхийд алдаршсан юм.

    Шинжянгийн ємнє биед байрлаж байгаа Хэ тианыг хуучинд " Юй тиан" гэж нэрлэж байжээ. Одоо энэ хотын олонх оршин суугчид нь Лалын шашин шvтдэг Уйгарчууд юм. Тэхэд тухайн жил энэ нутаг нь хятадын Буддын шашны хамаг эртний тєв байсан юм. Тvvхийн эрдэмтэдийн нотлон шалгаснаар, " Юй Тиан" нь эрт дээр vед дорнод єрнєдийг холбосон " торгон зам"-ын чухал суурин байж, бас Буддын шашны Энэтхэгээс хятадад уламжлан орж ирсэн анхны єртєє байсан юм. буддын шашин бараг л манай тоололоос ємнєх 1-р зууны vед Энэтхэгээс " Юй Тиан"д орж ирсэн болохоор Хэ тианд одоо Буддын шашны барилгын буурь маш олон байна.

    Тэдгээр Буддын шашны барилгийн хуучин буурь болон Хэ тианы єнє удаан тvvхтэй эртний бичиг дурсгалын зvйл нь хvмvvсийн сонирхолыг одоо ч маш их татаж байна. Хэ тианы єнє удаан тvvхийг тэмдэглэсэн эдгээр эртний дурсгалт газрын тухай ярихад Хэ тианы хvмvvс маш омог бахдам байдаг. Хэ тианд олон жил амьдарсан хатагтай Дуань Ли хэ тяны ойролцоо байрлаж байгаа Ни я-ын эртний хотод маш сонирхолтой хvн юм. Тэрээр хэлэхдээ:

    Энэ эртний хотын 2200 гаруй жилийн ємнєх Хан улсын vеийн тvvхэн номд тэмдэглэж байна. Тухайн орон нутгийн Уйгарчууд vvнийг " Ни- я" гэж нэрлэж байлаа. Єнгрєгч зууны гучаад онд Английн бартаа хайгч Стейн Такалмаканы элсэн цєлд бартаа хайж явахдаа Ни-яагийн эртний хотыг илрvvлсэн юм. Тухайн vе энэхvv эртний хот маш сайхан бvрэн бvтэн хэвээр байсан бєгєєд зарим мод шороон барилга нь бараг бvтэн байж, бас бурханы нэгэн суврага байсан юм гэжээ.

    Ни-яагийн эртний хотын энэ буур ємнєш хойш 30 км урт, зvvнш баруунш 5 км єргєн, бурханы суврага, сvм хийд, бунхан, орон сууц зэрэг зуу гаруй хуучин буур тархан байрлаж байлаа. 2000 гаруй жилийн ємнє энд хєгжил бадралтай байсан байтлаа ямар шалтгаанаар энэхvv эртний хот нь Такалмаканы элсэн цєлийн гvvнд ор мєргvй болж, мянган жил гvvн нойрссон юм бvv мэд. 1901 онд Стейн эндээс ховор нандин эрдэнийн зvйлvvд тонон аваачсанаар, энэ газар нь дэлхийг цосоож, эртний хот нь сая хvмvvсийн анхаарлын тєвд орсон юм.

    Хэ тяньд ирсэн жуулчид Ни-яагийн хуучин хот шиг иймэрхvv эртний дурсгалт газартай танилцах нь олон болж байна. Хэдийгээр тухайн vеийн мандан хєгжсєн байдал нь дуртгал болж хоцорсон ч, нэлгэр их элсэн далайд булагдсан vнэн бодитой vлгэр нь мєн л хvмvvсийн анхаарлыг татсаар байна.

    Эртний vед Юй тянь нь " торгон зам"-ын ємнє талын замн зам харилцааны гол зангилаа байж, торго дурдангын худалдааны гол суурин байсан юм. Тэнгэс дээрэх худалдаа хєгжихийн хирээр, Юй тяны худалдаа тухайн vеийнхээ шиг тийм хєгжилтэй биш болж, 15-р зууны vеэр доройтон нам болжээ. Гэтэл одоогын Хэ тяньд торгон нэхмэл бас ч хєгжилтэй байна. Торгон нэхмэлийн нэгэн vйлдвэрт Пакистанаас ирсэн зочин Нонихал Шах сурвалжлагчид хандан хэлэхдээ:

    Пакистан нь Шинжянгаас ойрхон байгаа болохоор торгон хивс нэхэх арга нь аль эрт эндээс манай нутагт уламжлагдан орсон юм. Тэр vед хэнийд нэг хэсэг торго буюу нэг хивстэй байвал, маш омогшин баярлаж байдаг. Энэ торгон нэхмэлийн vйлдвэрийг сонирхоод би маш баяртай байна гэжээ.

    "Ховор цухаг хаш Юй тианаас гардаг" гэж эртнээс аваад Хятад оронд ярьдаг юм. Ялангуяа эндээс гардаг єєхєн цагаан хаш нарийлаг ширхэгтэй бєгєєд маш тансаг эдийн дээж юм. Єнєє Хэ тяны хаш дэлхийд нэртэй болж, тєрєл бvрийн хаш эдлэл нь Швейцар, Итали, Англи, Франц зэрэг хорь гаруй орон болон районд борлуулагдаж байна. Тухайн нутгийн хаш цуглуулах сонирхолтой ноён Ван Кvн сурвалжлагчид, Юй тяны хаш бол хvнийг омогшуулам сайн эд юм гэж ярьлаа. Тэрээр хэлэхдээ:

    Хэ тяны хаш хятад оронд алдартай. Дэлхийд ч алдартай юм. Хэ тянь бол дэлхий дээр хамгаас цэвэр хаш гардаг нутаг юм. Манай Хэ иянчууд хаш элбэгтэйгээрээ бахархадаг гэжээ.

    Хvндэт сонсогчид оо, сая та бvхэнд Шинжянгийн ємнєд нутгийн жижиг хот Хэ тяныг танилцууллаа. /Пэрлаймаа орчуулж, цэцэн хянав/