Монгол vндэстний хєгжмийн зэмсэг дотор цоор нь єнє удаан тvvхтэй юм. Тус хєгжмийн зэмсэг одоо Шинжянгийн монголчууд хийгээд Халх монголын ардын дунд vлдэгдэж бий. Модон цоорыг бол монголчуудын vлээж хєгжимддэг нэг зvйлийн хєгжмийн зэмсэг болох юм. Цоорыг улаан харгай, хулс, хомхорсон юм уу Алтай газар орны хум, ханас зэрэг газарт ургадаг зэлдээр хийдэг. Цоорын бvтэц гэвэл, хєндэй хоолойтой бєгєєд урт нь бараг 60 см, нарийн бvдvvн нь нимгэн зузааны хийх материалаар тогтоогддог байна. хоолойны зєв талд нь бараг бvх уртын 3\5 хувийн хэмжээний газраас эхлэн адиль зайтай гурван нvх гаргана. Хоолойн дээд vзvvрт шvглvvгийн хавтгайтай, vлээх нvх гэж vгvй, хэлээрээ хоолойны амны их багын хэмжээг хязгаарлаж байгаад дуу гаргадаг байна. эдгээр нь Чин Улсын "зарилгаар тогтоосон Хаан тєрийн хариат баруун орны зурагт тэмдэглэл" дэх тэмдэглэлтэй бараг адилхан байдаг.

    Дээр єгvvлсэн мэтээр, цоорын хэлбэр бvтэц болон хєгжимдэх арга барил нь ємєрмєц онцлогтой байдаг билээ. Цоорчин цоороо босоогоор бариж, зvvн гараа дор нь оруулж, баруун гараа дээр нь байлгаж, зvvн баруун гарын vйдлийг бадруулж байгаад уянгалаг аясыг гаргадаг байлаа.

    Цоор бол удаан уянгалаг мєртєє уяруун аяс гаргаж, хєгжимдэхэд аятай сайхан байдаг. Цоорыг ер нь баяр дурсгалын єдєр, хорим ёслол, овоо дахих зэрэг ёслолын vед vлээн хєгжимддэг. Иймэрхvv зоршил, Алтайын Урианхайн монголчуудын дунд тvгээмэл оршдог байна.

    Цоорын тухай тvvхэн тэмдгэлээс ганц Чин Улсын vейн "зарлигаар тогтоосон хаан тєрийн хариат баруун орны зурагт тэмдэглэл"-ээс бусад тvvх сударт дэмэй харагдахгvй байна. цоорын тухай зарим хvмvvс бас олон жишилт хийж єгvvлсэн боловч баримтаар батлаагvй байна. Цоор нь урт удаан тvvхтэй юм. цоорын бvтэц нь дєхєм, тус газрынхаа бор материалаар хийж байсан бєгєєд монголчуудын дунд уламжлагдаж ирсэн цоорын аяс нь агууллагын талаар олон талтай бєгєєд ардын дунддахь домог яриа, vлгэр туужтай холбоотой байдаг. цоорын аяс, жишээлбэл "сариг цагаан ингэ", "гурван зээрийн явдал" зэрэг байх ба уусан ус унасан шороогоо магтан дуулсан магтаалын тэг маягаар бvтээсэн яруу сайхан омог тvvлдэр, цоорын эхшиг бас байдаг сан.

    Энэ даруй "зунгарын уриа" болно. уламжлалт яриаг vндсэлбэл, энэ зунгар аймгийн монол баатарчуудын байлдааны бэлтгэл хийх, цэрэглэн аялах, жагсаал руу дайран орох ба ялалтаа баярлан бэлгэлэхэд хєгжимдэх цоорын аяс болно. эдгээр модон цоорын аяс нь маш эрт vейн vнэр амтаа хадагалж байх ба олонх аяс нь бvр цоорын vvсэлттэй холбогдолтой байдаг. зарим аяс нь ан агналын байдалтай шууд холбогдох бєгєєд зарим нь бас амьтан ариатны хєдлєл байдлыг дvрсэлсэн байдаг. жишээлбэл, "жороо хар мажил", "хангай хар хур" зэрэг нь ийм агууллагатай байдаг. энэ нь даруй адиль бус vйлдвэрлэл хєдєлмєрийн хэлбэрийн дуу хєгжим урлаг дах дусгал болно. хvмvvс ер нь уриддаа амьтан ариатны хєдлєл барилыг дуриан дvрсэлж, тэдний хєдлєл барилаас дуунд хvртэл бvр бvдvvлэг урлагаар илтгэж байснаас нарилаг хийцтэй хєгжмийн зэмсгээр дvрслэх болсон нь бас их дэвшилт юм. бид хvн тєрлєхтний хєгжмийн зэмсгийн тvvхээс vзэхэд тэр нь анхны vейн дєхєм бvдvvлэг цохиур байснаасаа vлээх хєгжмийн зэмсэг, дахин утаст хєгжмийн зэмсэг болж улирч ирсэн тvvхтэй билээ.