Євєр монгол нь єргєн уудам газар нутагтай байж нутаг дэвсгэрийн талбай нь бvх Хятады нутаг дэвсгэрийн нийт талбайн 12.3% эзэлдэг. Гэвч усны эх баялаг их тугадаж байгад бєгєєд бvх Хятадын усны эх баялагийн 1.8% ийг л эзэлдэг юм. тvvхэн дээрээ усан ашиглалтын байгуулалт маш цєєхєн хийгдсєн бєгєєд vргэлж vерийн болон ган хавсаргааны заналхийлэлд єртєж байдаг юм. БНХАУ байгуулагдсны дараа усан ашиглалтын vйлс урьд байгаагvй хєгжсєн юм.

    Євєр монгол усны эх баялагаар дутмаг байдаг. нийт хэмжээ нь 58 тэрбум гаруй шо метерт байж, тvvний дунд хєрсний усны эх баялаг 72.9% ыг нь эзэлж байгаа юм. газар доорох усны эх баялаг 27.1% д байгаа юм. Євєр монголын єєртєє засах раионы хvн тутамд оногдох усны эх баялаг 2200 шо метрт хvрч бvх Хятадын дундач хэмжээнээс доор байна. нэг га тариан газарч оногдох усны эх баялаг 430 шо метр байж, бvх Хятадын дундаж тvвшний 23% ыг эзэлж байна. хєрсний ус нь голдуу Хей Лунжян мєрєн, Хатан гол буюу Шар мєрєн, Хай Хе Гол, Ляо Хе гол зэрэг гадагш цутгалантай усны эх сурвалж болон Улгай, Эзнэ Гол, Шилийн гол зэрэг дотоод урсгалтай гол мєрєн болон Далай нуур, Буйр нуур зэрэг нуур цєєрмvvд байдаг юм. усны эх сурвалж нь зvvн хойноосоо баруун ємнєд зvг руу бавах тутмаа багасч зvvн нутгийн их Хянган давааны хур тундасын хэмжээ 600 мм байж байхад баруун нутгийн алшаа аймагийн хур тунадасын хэмжээ 100 мм т ч хvрэхгvй байж, Эзнээ хошуунд 37 мм л байдаг мєртєє уурших хэмжээ нь хур тунадас буух хэмжээнээсээ 50 дахин илvv байдаг юм. гэвч элбэг баялаг усны энергитэй юм. Євєр монголын усны энергийн нєєц нь арван мянган киловатаас илvv гол мєрєн 56 байж, усны энергийн хэмжээ нь 500 киловатаас илvv гол мєрєн 95 байгаа юм.

    Євєр монгол усны эх баялагийг нээж ашигласан єнє удаан тvvхтэй юм. 20-р зууны эхээр хатан голын бортохой раионы найман том услалтын суваг залгаагаар ашиглалтад орж, усжуулалтын хэмжээ нь нэг сая 66 мянга гуруй гад хvрсэн байна. Дундад иргэн улсын vед Жалайд хошуу, Онгонууд хошууны шар мєрний доод урсгалын ємнє эргэд хvмvvс судаг малтан газар усалж байжээ. 1929 онд хур бороо багасч Сvй Юань нутаг урьд байгаагvй гандсанд Сvй Юань мужын засгийн газар гамшгаас авран туслах комисс байгуулж, Тvмэдийн тал дээр суваг малтан хатан голын усыг татаж гандсан газраа усалсан байна. хуурмаг Маж Улсын vед Япончууд суваг малтаж тариан газрыг усалж байжээ. Євєр монголын єєртєє засах раион байгуулагдхаас ємнє Євєр монгол vерийн болон ган хавсаргааны гамшгаас мултарч чадаагvй байсан юм. том том гол мєрєн нь хашилга далангvй байж, их бороо орвол их гамшиг болж бага бороо орвол бага гамшиг болдог байжээ. 1938 онд Ши Ляо Хе гол vерлэж, 1943-1946 онд хатан гол vерлэж гол дагуу хэсэг нутаг усанд живж, ургацгvй болж, ядуу зvдvv хvмvvс гэр орноосоо дайжиж байжээ.

    Євєр монголын єєртєє засах раион байгуулагдсан эхний vед Євєр монголд модоон хашлага байсан ба айл єрхvvд єєрсдєє жижиг суваг малтан газраа усалдаг байсныг гаргавал усан ашиглалтын барилга гэж бараг гvй байсан юм. бvдvvлэг аргаар зєвхєн 260 гаруй мянган га тариан газрыг л усалдаг байжээ. Тэр мєртєє олонх нь хатан голын бортохой раионд байжээ. єргєн уудам тал нутагт зєвхєн 5000 гаруй эргvvлэгтэй худаг байж малжих раионд усан ашиглалтын байрилга гэж огт гvй байжээ.

    Тавиад оны сvvлчээс хойш Євєр монголын усан ашиглалт нь цо шинэ хєгжлийн шатандаа орсон байна. энэ тэргvvнд том том гол мєрний хашилга далан болон услалтын байгуулалт хийсэн байна. 1948-1957 онуудад Євєр монголын єєртєє засах раион Ши Ляохе голд 1060 км хашилга далан засч арван жилд нэг тохиолдох vерээс хамгаалах чадалтай болгосон байна. 1850-1954 онуудад хатан голын урсгал дагуу 620 км ын хашилага далан зассан байна. vvний зэрэгцээ услалтын барилга байгуулалтыг ч дээд хэмжээнд чухалчилан vзсэн байна. бортохойн раионы залгаагаар ардын амьжиргааны суваг, чєлєєлєх суваг, ялалт суваг, vндэстний бvлхэмдэл суваг зэрэг суваг татаж, тариан газрыг усалсан байна. Ши Ляо Хе гол, Нон мєрний урсгал дагуу Ши Анцvн, Сань Хетан, Да Дечуань, Єлзийт, Чигим хаан, Бао Ань Зуу зэрэг услалтын раион байгуулсан байна.

     Тvvний дараад нь усан ашиглалтын гол барилга болон иж бvрэн барилгыг байгуулсан байна. хоёр гуравдугаар арван жилийн тєлєвлєєгєєний хагацаа болон улс ардын аж ахуйн гурван жилийн тохируулалтын vед Єєртєє засах раионы усан ашиглалтын байгуулалт нь голдуу том том барилга дээр тєвлєрсєн байна. энэ vед байгуулсан усан ашиглалтын барилга нь усан ашиглалтын дэд бvтцийн vндсэн загварыг бvрэлдvvлж, олонх нь єнєє болтол vvрэг гvйцтгэсээр байна. энэ хугацаанд усан ашиглалтын барилга нь усан сангаар гол болгох, жижиг барилгаар гол болгох, ард олоныг дайчлан єєрсдєєр нь бариулах, шаардлагатайд нь том хэлбэрийн барилга байгуулах чиг шугамын жолоодлого доор Євєр монголдоо хамгийн томд тооцогдох Луухын голын усан сан, хатан голын Сан Шеньгvнгийн усан ашиглалтын цогцолбор барилга, Да Хей Хе голын Мейдай усан сан, Бугатын хєндлєнгийн усан сан зэргийг байгуулсан юм.

    Yvнээс гадна хєдєє тосгон болон малжих раионы усан ашиглалтын байгрилга байгуулсан. Жараад онд Євєр монголын єєртєє засах раионд тариалангийн усан ашиглалтын барилга байгуулах халуун єрнєлт гарсан юм. тариалах раионд жижиг хэлбэрийн усан ашиглалтын барилга байгуулж, худаг малтан га хавсаргаантай тэмцсэн байна. малжих раион нь усан ашиглалт гvй байснаасаа байх болж, худаг малтан тачир газрыг услан балын шинэ билчээр гаргаж хvн малын унданы усыг зохицуулж байсан юм. ялангуяа далаад оноос газар доорх усыг их хэмжээгээр ашиглах єрнєлт гарч тvvнтэй зохицсон иж бvрэн барилга байгуулалт хийж, хєдєє тосгон болон малжих ранионд машинаар худаг малтах болсон юм. 1980 оны сvvлч болтол Євєр монголын єєртєє засах раион машинаар 12 мянга дєрвєн зуун худаг малтаж, худгаар услах талбай нь жараад онд vр ашигтай услалтын талбайн 5.5% ыг эзэлж байсан бол наян оны сvvчээр 42% ыг эзлэх болж газар доорх усыг ашиглах ажил гол чухал ахицтай болсон юм.

    ХКН ын арван нэгдэх удаагаа сонгогдсон тєв хорооны гуравдугаар бvгд хурлын дараа усан ашиглалтын бvтээн байгуулалт ихээхэн хєгжилтэй болж, гэрэл цацрангуй амжилт олсон байна. улс ардын аж ахуй болон нийгэмийн хєгжлийн явц дах дэд бvтэцийн байгуулалт болон суурь аж vйлдвэр дэхь усан ашиглалтын байр суурь нотлогдож, усан ашиглалтын єєрчлєлт тасралтгvй гvнзгийрч анх алхам vерээс сэргийлэх, услах, vерийн тунасан усыг гаргах, ус хангах, цахилгаан гаргах, ус хєрсний идэгдлээс сэргийлэх зэрэг усан ашиглалтын системтэй болсон байна. 1999 онд хатан гол, нон мєрєн, ши ляо хе зэрэг том том гол мєрний урсгал дагуу 5019 км далан хашилга байгуулж, 7 сая 600 мянга гаруй хvнийг vер усталын аюулаас хамгаалсан байна. энэ хугацаанд бас том жижиг 458 усан сан байгуулж, шинэ Хятад улс байгуулагдхаас ємнєхєєс долоон дахин гаруйгаар нэмэгдсэн байна.

     Хорьдугаар зууны наяад оны эхээр хєдєє тосгонд ургацыг айл єрхєд гэрээгээр єгєх дvрэм хэрэгжvvлж, тариачидын идэвхжил дээшилж, одоогийн усан ашиглалтын байрилга нэлээд сайн vvрэг гvйцтгэж, тариалангийн талбайн услалтын талбай нэмэгдсэн байна. хорьдугаар зууны 90 ээд онд тариалангийн усан ашиглалтад бэхжvvлж, чанаржуулж, идэвхтэй хєгжvvлэх чиг шугам хэрэгжvvлж усан ашиглалтын барилгын хєгжилийг цаашид тvрэгтгэсэн байна. малжих ранионд малын тоо толгойг айл єрхєд гэрээгээр єгєх дvрэм хэргжvvлсэн нь малжих раионы усан ашиглалтыг єєрчилєн байгуулалтын шинэ шатанд оруулсон байна.Хятадын усан ашиглалтын ажил vйлс шинэ зуунд шинжлэх ухаан техникт тvшиглэн шинэ хєгжилтэй болж байгаа юм.