Тvвдийн байгалийн єнгє vзэмж хvмvvсийн сонирхлыг маш их татаж байгаа нь тvvний єнє удаан тvvх болон тvvх соёлын єнгє vзэмжээсээ болсон гэж ч хэлж болох юм.

    Тvvх соёлын маш их хуучин дурсгалт зvйлээс vзэхэд, алс тэртаа 20 мянган жилийн ємнє, даруй шинэ чулуун зэвсгийн vед, Тvвдийн єндєрлєгт хvн тєрєлхтєн амьдарч байсан бєгєєд шинэ чулуун зэвсгийн vе хvрч ирээд, энэ нутагт нэн олон хvн амьдарч байсаныг гэрчилж болох юм.Тvvхнээс ємнєх Тvвдийн соёл болон тухайн vеийн Хятадын тєв нутгийн соёл хэлхээ холбоотой байсаныг тэр vеийн бичиг дурсгалын зvйлд мєн харуулж байна.

    Манай тоололын 6-р зууны дор хагасаас 7-р зууны эх хvртэл Тvвдийн ємнєд нутгийн Шань нань районд хєгжин мандсан Ялун аймаг аажмаар тус тусдаа нэгдэлгvй байсан аймагуудыг дагуулан нэгтгэж, Тvпаны боолт байгуулалын засаг тєр байгуулан, Тvвдийн Вант улс болон Тан улсын хаант тєрийн ураг тєрлийн харилцаа жич ард иргэдийн хэлхээ холбоогоор дамжин, Тvвд болон эх орны дотор газрын улс тєр, эдийн засаг, соёлын солилцоо цаашид єргєжин гvvнзгийрсэн байна.

    13-р зууны дунд vед, Тvвд нь албан ёсоор Хятадын нутаг дэвсгэрт нэгдэн орж, Юань улсын засгийн газар Тvвдийг шууд харьяа газраа болгож, Ус, Тvвд, Нарс Гvлсун зэрэг засаг захиргааны алба байгуулан, Тvвдийг удирдуулсан байна. Мин улсын засаг тєр нь Тvвдэд " олон ван хувилгаан гэгээн тохоон томилж, сvм хийд ихээр байгуулан єгєх" бодлого хэрэгжvvлсэн юм.

    1951 онд Тvвд энх тайвнаар чєлєєлєгдєж, 1956 онд Тvвдийн Єєртєє Засах Районы бэлтгэл комисс байгуулагдаж, 1959 онд Тvвдийн ард тvмэн ардчилсан єєрчлєлт хийж, балар харангуй феодлын хамжилгийн байгуулалыг цуцлан, 1965 онд Тvвдийн Єєртєє Засах Район албан ёсоор байгуулагдсан юм.

    Єнє удаан тvvх нь Тvвдэд дотоод гадаадад алдартай маш олон эртний алдарт дурсгалт газар болон шашны барилгууд vлдээсэн юм. Yvнээс гадна Тvвдэд бас єндєрлєгийн євєрмєц онцлогтой тариалан мал аж ахуйн соёл, хувцас хунарын соёл, хоол ундааны соёл, орон сууцны соёл, баяр дурсгалын соёл, ардын уран зохиолын урлаг болон хурмын ёслол, оршуулгын ёслол, ёс тєрийн хорио цээр зэрэг ардын зан vйл, Тvвд уламжлалт буддын шашин, Бэнь шашин, ардын шашин зэргийг оролцуулсан шашны соёл, Тvвд vндэстний эртний шинжлэх ухаан техникийн авьяас билгийг харуулсан одон орны ухаан, журхайн ухаан, анагаах ухаан жич барилгын технологи, тємєрлєгийн технологи, анбад далай шиг ауга их тєрєл бvрийн сурвалж бичиг ном судар, урлагийн охь манлай болсон уран зургийн урлаг, уран барималын урлаг, хvнийг согтууруулам дуу хєгжим, бvжиг, ши янгуу, дуулалт урлаг, жич бvх Тvвд нутагт тvгэсэн алдарт vзэмж эртний дурсгалт газар эдгээр бvгд нь Тvвдийн уламжлалт соёлын системийг бvрэлдvvлж, Хятадын соёлын хамгаас онцлогтой нэгэн бvрэлдэхvvн хэсэг болсон байна. /Пэрлаймаа орчуулав/