Одоогоос 60 жилийн тэртээ, Японы милитаритчууд Хятадын эсрэг тvрэмгий дайн дэгдээж, эх баялагийг нь цєлбєн дээрэмдэж, ард тvмнийг алан хядаж, тэнгэр тулам ял гэм vйлдсэн юм. Єнєєдрийн "нийгмийн амьдрал" дугаараар дєчин жилийн ємнєх дэлхийн хоёрдугаар дайны vеийн гэмт хэрэгтнийг Хятадад єєрчилсєн байдлаас танилцуулъя.

    Хятадын зvvн хойт нутгийн Лао нин мужид нvvрсний нєєц баялаг ихтэй Фv шvнь гэдэг хот байдаг. Хотын дундуур нь гол урсаж, хотыг ємнє умар хоёр хэсэгт хуваажээ. Голын ємнєд эрэгт Пин тин шаний харсалт хэргийн музей байдаг. Энэ бол Хятадыг тvрэмгийлсэн япон цэрэг Хятадын 3000 гаруй гэмгvй номхон иргэний амийг хєнєєсєн буурай юм. Хувхай яс нь одоо ч гэсэн харагддаг байна. Голын хойт хєвєєнд дайны гэмт хэрэгтнийг хорьж байсан газар бий. Энд дэлхийн хоёрдугаар дайны vеийн японы 2000 гаруй дайны гэмт хэрэгтнийг єєрчилж байжээ. Тэдний дотор цаазаар аваачигдсан хvн байгvй, 6—8 жилийн єєрчлєлтийг хvлээгээд бvхнээрээ єршєєл хvлээж эх орондоо буцсан байна.

    Голын ємнє хойт эргийн Хятад Япон хоёр орны иргэдийн хувь заяа ийм ялгаатай байлаа. 60 жилийн ємнєх тэр дайнд японы милитаристчууд Хятадад алж талж дуусгах, тvлж шатааж хосруулах, булааж дээрэмдэж хоосруулах "гурван хоосруулах" бодлого хэрэгжvvлж, Хятадын ард тvмнийг дур зоригоороо алж хєнєєж, нvvрс зэрэг эх баялгийг нь тонон дээрэмдэж тэнгэр дулам ял гэм vйлдсэн байна. Дайны дараа, хvмvvнлэгийн vvднээс Хятадын Засгийн газар хорьж байсан японы тэдгээр дайны гэмт хэрэгтнvvдэд хvмvvнлэгийн хvмvvжил хийж, дайнд улайрсан эдгээд байснаас нь энхийн элч болгон єєрчилсєн гайхамшгийг бvтээсэн билээ.

    Яамагvчи Изо бол Хятадад єєрчлєлт хvлээгээд эх орондоо буцсан дайны гэмт хэрэгтэн юм. Єнєє, тэр хэдийгээр 80 гарсан боловч, Хятадын эсрэг хийсэн тэр дайн, мєн Хятадад єєрчлєлт хvлээсэн єнгєрєлтєє мартаагvй.

    Тэрээр эргэн санаж хэлэхдээ, Фv шvний дайны гэмт хэрэгтнийг єєрчилж хvмvvжvvлэх газарт бид хvмvvнлэгийн харгалзал эдлэж, vзэл санаагаа єєрчлєн дайнд vйлдсэн нvгэлт хэргээ гэмшин таньсан , Фv шvнь бол миний дахин тєрєл олсон газар мєн гэжээ.

    50-аад оны эхээр, Хятадад Яамагvчи Изотай адил дайны 1062 гэмт хэрэгтэн байсны 969 нь Фv шvний дайны гэмт хэрэгтнийг хорих газарт хоригдож байсан юм. Тэд бол Хятадын сая орчим хvн ардыг алж хєнєєсєн яргачин, Хятадын эд баялгийг цєлбєн дээрэмдсэн дээрэмчид мєн.

    Японы милитаризмын хатуу сургаалыг хvртсэн дайнд улайрсан тэдгээр бvлэг хvмvvст Хятадын Засгийн газар хvмvvнлэгээр хандаж, ял гэмийг нь аажмаар таниулсан байна. Тухайн vе, Фv Шvний хорих газарт сурган єєрчлєх ажил хийж байсан ноён Сvй рэнь жи тэр vеийн байдлаа эргэн vзэж хэлэхэдээ, тухайн vе намайг тэнд томилон ирvvлж ажлуулах vе, би ч ойлгохгvй байсан. Гэвч дээд шатны заавараар бид єшєє хонзонг орхиж, тухайн vеийн нєхцєл байдалд дайны тэдгээр гэмт хэрэгтгvvдэд орон сууц, хоол хvнс, соёл зэрэг талаар боломжийн
Тэрээр хэлэхдээ, дайны тэдгээр гэмт хэрэгтний амьдралын байдал тухайн vеийн Хятадын ард тvмний дундаж амьдралын тvвшнээс хэд дахин сайн байсан. Цагаан будаа, гурал, мах, єндєг, хvсний ногогоор хангаж, бас нэг долоо хоногт хоёр удаа кино vзvvлэх, ном унших, биеийн тамирын ажиллагаанд оролцуулах зэрэг соёл , биеийн тамирын ажиллагаанд оролцуулж байсан гэжээ.

    Хорих газрын ажилтад бvр япон хэл мэднэ. Тэд энгийн жижиг явдлаас эхлэн онолын єндєр тvвшинд хvртэл хэлж сургаж таниж мэдрvvлэх ажлыг хийж ирснээр, эцэсийн бvлэгт тэдгээр гэмт хэрэгтнvvд Хятадад vйлдсэн гэмт хэргээ хvлээн зєвшєєрч гэмшин таньж , Хятадын Засгийн газрын чанга шийтгэл vзvvлэхийг хvссэн байна.
1956 онд БНХАУ-ын Дээд Шvvхийн цэргийн тусгай шvvх ноцтой ял гэм vйлдсэн дайны 45 гэмт хэрэгтэнд хорих ял оногдуулж , бусад 1017 дайны гэмт хэрэгтэнд єршєєл vзvvлэн сулласан байна.

    Тэдгээр хvмvvс эх орондоо буцсны дараа, ял гэмээ мэдэрч Япон Хятадын найрамдлын тєлєє ашигтай ажил хийнэ гэж амлалт хийсэн юм. Тэд энэ амлалтаа хэрэгжvvлж ирснийг хагас зуун жилийн практик гэрчилжээ. 1957 онд "Хятадын буцаан єгєгсдийн холбоо" байгуулагдаж, ном бичиж vзэсгэлэн ажлуулах зэрэг хэлбэрээр гишvvдээ японы милитаризмын тухайн жилд Хятадад vйлдсэн ял гэмийг илчилж, японы нэг vеийн хvмvvсийг нєлєєлсєн юм. 2002 онд тэдгээр хvмvvсийн vр хvvхэд болон энх тайванч зvтгэлтэд "Фv Шvний гайхамшгийг залгамжлах нийгэмлэг" байгуулж, Япон Хятадын найрсаг орших vзэл санааг залгамжлан хєгжvvлж байна.

    Єнгєрсєнд Японы тvрэмгий цэргийн дээд удирдагч байсан хvн єнєє дайныг эсэргvvцэгч элч болсон байна. Тvрэмгий дайны гэмт хэрэгтнvvдийг Хятадын єєрчлєн зассан явдлыг "дэлхийн шоронгийн тvvхэн дэх гайхамшиг" гэж хэлдэг юм. Хятадын Фv Шvнь хотын нийгмийн шинжлэх ухааны академийн Хятад Японы харилцааны суддалгааны хvрээлэнгийн эрдэмтэн Фv Бє хэлэхэдээ,

    Яагаад гайхамшиг гэж хэлж байгаа вэ? Учир нь бид тэдэнд уучлал єршєєл vзvvлж, сэтгэл зvйн талаас нєлєєлсєн юм. Хятадад 5 жил єєрчлєгдєєд 50 жил нєлєєлж, дайны хядагч байснаас нь энх тайвныг зоригч хамтран ажлагч болгосон байна гэжээ.

    Фv Шvний тухайн жилийн хорих газар нь єнєє хvмvvсийн тvvхийг эргэн сананж сургамж хvртэх музей болжээ. Энэ жилийн 5-р сард бас нэг бvлэг тухайн жилийн дайны гэмт хэрэгтэн єнгєрсний ял гэмээ эргэн vзэж хvлцэл єчихээр тэнд ирсэн байна.

    Тухайн жил тус хорих газар заан сургагчаар ажиллаж байсан Сvй рэнь жи єнєє 80–ын єндєр насан сvvдэртэй болжээ. Тvvхийн гэрчлэгчийн хувиар, тэр Японы дотоодын барууны хvчин єндийж байгаа явдалд туйлаар жигшин дургvйцэж, Хятад Япон хоёр орны залуучууд тvvхийг мартахгvй, єнєєдрийн энх тайван амьдралаа нандигнахыг хvссэн байна. /Урангоо орчуулж, О.Дарамбазар хянав/